De Grondwet van Thorbecke is jarig: de meest tandeloze wet van allemaal?

Het is een van die zonderlinge kronkels van de geschiedenis. Juist het enige land in Europa waar in 1848 géén revolutie uitbrak, werd ook het land waarin dat revolutiejaar het sterkst zijn sporen naliet. Tot op de dag van vandaag worden het landsbestuur en de wetten in Nederland geregeld door, en geijkt op, de Grondwet zoals koning Willem II die in 1848 door staatsrecht­geleerde Johan Rudolph Thorbecke (1798-1872) drastisch liet wijzigen. Op 3 november 1848 trad die in werking.

Onder druk van de dreigende revolutie werd opeens alles vloeibaar. Voor de korte termijn was met de hervormingen een revolutie afgewend. Op de lange termijn veranderde de beslissing van Willem II Nederland fundamenteel.

De Koning verloor vanaf dat moment zijn macht en ook zijn vrijheid, de ministers werden voortaan verantwoordelijk voor zijn woorden en daden. Ook werd de Tweede Kamer sindsdien direct verkozen en werd het landsbestuur opnieuw gerangschikt in drie bestuurs­lagen: het Rijk, de provincies en de gemeenten, de drie verdiepingen van het ‘Huis van Thorbecke’.

De Grondwet van 1848 was revolutionair maar niet ‘nieuw’

Toch was die Grondwet van 1848 geen nieuwe constitutie. Het was een aanpassing van de bestaande. De Grondwet van 1814 was de oermoeder en is dat nog altijd. Daarmee heeft Nederland de op-één-na-oudste geschreven constitutie ter wereld, na de Verenigde Staten (1789). Voor en na 1848 is de Grondwet ettelijke malen gewijzigd, afgelopen jaar nog zelfs, maar nooit waren de amendementen zo fundamenteel als 175 jaar geleden.