De integrale staat: wel duur, niet populair

Als zelfs de Raad van State vindt dat de overheid wel een tandje kleiner kan – met al die compensaties van burgers en al die ingewikkelde wetten, regels en constructies, zoals de Raad vorige week noteerde in zijn jaarverslag – dan is er echt iets aan de hand. Die conclusie wordt gestaafd door de cijfers. In 2000 waren de volledige overheidsuitgaven nog 191 miljard euro, bij het aantreden van het eerste kabinet-Rutte was dit al 308 miljard euro, en in coronajaar 2021 naderde dit bedrag de 400 miljard.

Als zelfs de Raad van State waarschuwt, zijn de rapen gaar

Hoewel liberalen en confessionelen van oudsher een kleine overheid voorstonden, bleken juist de liberaal-confessionele kabinetten Rutte III en IV heuse big spenders. Was het te doen om de kiezersgunst? Het is te hopen van niet, want vorige week constateerde het Sociaal en Cultureel Planbureau nog dat het vertrouwen in de politiek op een dieptepunt is beland. Het Planbureau baseert zijn conclusie op cijfers uit oktober 2022, maar de ongekende verkiezingswinst van BBB in maart bevestigde het diepe wantrouwen.

De overheid moet eens ‘nee’ leren zeggen, concludeert de Raad van State. Dat regeringsorgaan, in 1531 opgericht door keizer Karel V, is doorgaans even deftig als dienstbaar. De Koning is de voorzitter, en sinds haar meerderjarigheid is ook de kroonprinses lid. De dagelijkse leiding is dan weer in handen van een kopstuk van het republikeinse D66: Thom de Graaf (1957). Dat is een man die als partijleider graag Anne Frank citeerde en die op een blauwe maandag nog minister voor Bestuurlijke Vernieuwing is geweest. Kortom, als zelfs díe Raad van State zegt dat de overheid een toontje lager moet zingen, dan kunnen we gevoeglijk aannemen dat de rapen gaar zijn.

Maar hoe komt het eigenlijk dat de overheid zo veel verwachtingen wekt die zij niet kan waarmaken? Dat de verzorgende staat steeds verder uitdijt, steeds meer kost en toch groeiende onvrede oogst onder zijn burgers?