Wie had gedacht dat artikel 119 van de Grondwet zo veel aandacht zou krijgen? De stiekem-affaire kan nog een bizarre ontknoping krijgen.
Sommige bepalingen worden nooit toegepast. Artikel 119 van de Grondwet, waarin het ambtsmisdrijf centraal staat, is zo’n slapende bepaling.
Artikel 119 van de Grondwet luidt: ‘De leden van de Staten-Generaal, de ministers en de staatssecretarissen staan wegens ambtsmisdrijven in die betrekkingen gepleegd, ook na hun aftreden terecht voor de Hoge Raad. De opdracht tot vervolging wordt gegeven bij koninklijk besluit of bij een besluit van de Tweede Kamer.’
Kernbommen
Met betrekking tot dit misdrijf is het Openbaar Ministerie niet bevoegd om vervolging in te stellen.
Een tijdje geleden was er verontwaardiging over oud-premier Ruud Lubbers, omdat hij in een interview enige openheid had verschaft over de aanwezigheid van de Amerikaanse kernbommen op Nederlands grondgebied.
Hij had daarbij zelfs de locatie van die bommen genoemd. Conform artikel 119 van de Grondwet kon Lubbers worden vervolgd, maar dat wilde het kabinet niet. Het feit dat daarover is nagedacht, was een serieuze waarschuwing aan alle andere politici.
Gevoelig
De Commissie voor de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CIVD) – de commissie-stiekem – is door een Kamerlid in diskrediet gebracht. In deze commissie wordt parlementaire controle uitgeoefend op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten.
Elke fractie wijst een Kamerlid aan dat deelneemt aan de CIVD. In de regel zijn dat de fractievoorzitters. Alles wat in de commissie wordt besproken, is vertrouwelijk. De Kamerleden worden immers ingelicht over gevoelige en gevaarlijke vraagstukken.
Het gaat hier om nationale veiligheid. Bovendien gaat het om de veiligheid van medewerkers van de diensten, informanten en spionnen.
NSA
Edward Snowden beweerde dat de Nederlandse overheid miljoenen telefoongegevens aan de Amerikaanse inlichtingendienst NSA had overgedragen. Deze uitwisseling van inlichtingen tussen Nederland en bondgenoten is niet uniek, en gewoon legaal.
Maar in dit geval ging het om het ongericht verzamelen van gegevens die vervolgens aan de Amerikanen ter beschikking werden gesteld. De minister die verantwoordelijk is voor de AIVD, Ronald Plasterk (PvdA, Binnenlandse Zaken) ontkende dat.
Vertrouwelijk
Daarna gaf hij toch toe, via een brief aan de Kamer. Die overdracht van 1,8 miljoen gegevens aan de Verenigde Staten was toen reeds in een krant onthuld. Tijdens een nieuw debat benadrukte de PvdA-fractievoorzitter Diederik Samsom dat alle partijen er via de CIVD van op de hoogte waren.
Daarna ontstond een debatje of ze wel of niet geïnformeerd waren. Twee partijen stonden tegenover elkaar: PvdA en D66.
Ellende
De ellende begon ditmaal bij het lekken uit het vertrouwelijke overleg in de commissie-stiekem. De fractievoorzitter van VVD in de Tweede Kamer deed iets merkwaardigs: hij deed aangifte van het openbaar maken van een staatsgeheim.
Het OM onderzocht het en kwam kennelijk tot de conclusie dat door een politicus is gelekt. Daarna droeg de rijksrecherche de zaak over aan de Tweede Kamer. Daar hield hun bevoegdheid op. Twee instanties zijn bevoegd om ambtsmisdrijven te laten vervolgen: de regering en de Tweede Kamer.
Uniek
Een unieke situatie die begon met een aangifte. Het is een gevaarlijke bepaling, en daarom wordt de bevoegdheid tot vervolging aan de regering en de Kamer overgelaten. Dat is ter bescherming van de democratie en de politiek in het algemeen. Niet voor niets werd deze bepaling nooit toegepast.
Nu ontstaat een pijnlijke toestand voor de Tweede Kamer. De Kamer benoemt een onderzoekscommissie, een taak die nu wordt vervuld door het presidium. Het is een serieuze commissie en op haar is daarom de wet op parlementaire enquête van toepassing.
Achter gesloten deuren
De commissie beschikt over bijzondere bevoegdheden, eventuele berechting zou gebeuren bij de Hoge Raad. Maar de vraag is of het zo ver moet komen. Het lekken van een staatsgeheim is terecht een strafbaar feit. De dader moet worden gestraft.
Maar over drie maanden komt de onderzoekscommissie met haar bevindingen. Gedurende deze drie maanden zal nog flink worden gespeculeerd, en daarna volgt de berechting, die gedeeltelijk achter gesloten deuren zal zijn. Er moeten immers niet meer staatsgeheimen openbaar worden gemaakt.
Eigenlijk is dit allemaal niet nodig. De dader zou al stevig zijn gestraft: excommunicatie uit de politiek. Als de dader zich vandaag bekendmaakt en zich vervolgens terugtrekt uit de Kamer, is de zaak rond. Maar als de dader blijft zwijgen, moet hij worden vervolgd en zwaar worden gestraft.
Prominent
Ook slapende wetten kunnen weleens van pas komen. Niemand had ooit gedacht dat artikel 119 van de Grondwet zo’n prominente plaats zou innemen in het politieke debat.
We moeten niet vergeten dat gewone ambtenaren die een staatsgeheim openbaar maken, genadeloos worden getroffen door het OM. Het leven van een lekkende ambtenaar wordt geruïneerd.
Deze affaire kan een bizarre en onvoorspelbare ontknoping krijgen.