De ‘paarse’ coalities van 1994-2002 betekenden voor D66-leider Hans van Mierlo de vervulling van een politiek ideaal. Voor Van Mierlo zelf (in 1994 63 jaar) werd het geen succes.
Op 22 augustus 1994 werd voor het eerst in tachtig jaar een kabinet zonder christendemocraten geïnstalleerd. Dat was een succes voor Hans van Mierlo, de leider van D66. Met hem had D66 drie maanden eerder met 24 Tweede Kamerzetels ook al de grootste verkiezingsoverwinning uit de geschiedenis van de partij geboekt.
‘Paars’ zorgde bij de aanhang van de deelnemende partijen – PvdA, VVD en D66 – voor veel euforie. Wat erg hielp, was dat de economie meewerkte. De regeringspartijen vonden elkaar in het privatiseren van overheidsactiviteiten en het verruimen van winkeltijden en ‘immateriële’ zaken als euthanasie en (later) het homohuwelijk.
De oorlog in voormalig-Joegoslavië zorgde voor schaduwen over het kabinet: een grote toestroom van asielzoekers en de inname van de door Nederlandse VN-militairen opgegeven enclave Srebrenica en de daaropvolgende moord op 7.000 moslimmannen.
Turbulent
Hans van Mierlo (1931-2010) had in het eerste kabinet-Kok minister van Binnenlandse Zaken kunnen worden en in die rol bestuurlijke ‘kroonjuwelen’ van D66 kunnen binnenhalen. Maar hij koos voor het meer glamoureuze Buitenlandse Zaken. Dat ministerschap werd geen succes en zou ook het einde van Van Mierlo’s lange en turbulente politieke carrière inluiden.
Van Mierlo werd geboren in een conservatief-katholiek Brabants ondernemersgezin, maar verliet als journalist in Amsterdam zowel de kerk als de KVP. Hij was eind 1966 betrokken bij de oprichting van D66, dat op niet-ideologische wijze democratische vernieuwing nastreefde. Met Van Mierlo als aansprekende lijsttrekker haalde de nieuwe partij al na enkele maanden zeven zetels in de Tweede Kamer.
Na het eerste succes volgden de teleurstellingen. Van Mierlo flirtte volgens veel D66’ers te veel met de PvdA; hij moest in 1972 aftreden als leider, maar kwam tien jaar later terug. Van Mierlo gold als een begenadigd spreker, al werd hij niet altijd begrepen. Premier Wim Kok kon horendol van hem worden: ‘Ideetje hier, ideetje daar, nooit iets concreets.’
Hans van Mierlo in gesprek met Wim Kok in 1994, tijdens de onderhandelingen over een ‘paarse’ coalitie