De gek in de aangebouwde garage van Els Borst

26 januari 2015Leestijd: 11 minuten
'ANP'

D66-leider Sigrid Kaag weet niet of ze bij volgende Tweede Kamerverkiezingen weer verkiesbaar is. Haar dochters willen dat hun moeder stopt. In het programma College Tour van zondag 28 mei 2023, waarvan donderdag 25 mei fragmenten naar buiten kwamen, zeggen de dochters te vrezen dat Kaag hetzelfde lot wacht als Els Borst. Deze voormalig D66-politica werd in 2014 vermoord. De verwarde dader was het oneens met het euthanasiestandpunt van haar partij. EW-misdaadverslaggever Gerlof Leistra maakte in 2014 deze uitgebreide reconstructie van de moord op Borst.

De elektrische deur van de plaats delict is gesloten. Voor de aangebouwde garage waarin maandagavond 10 februari 2014 oud-minister Els Borst (81) van Volksgezondheid dood is gevonden, staat een afvalcontainer vol bouwpuin: haar jarendertigvilla in het rustieke Bilthoven-Noord is half augustus verkocht en ondergaat een grondige opknapbeurt. De vraagprijs was 8 ton.

De renovatie is symbolisch: het leven gaat verder. Zelfs in Bilthoven is de moord op Els Borst niet meer het gesprek van de dag. De zichtbare sporen van het misdrijf zijn uitgewist, maar de vragen blijven. Wat is er in die garage gebeurd en waarom is de zaak nog niet opgelost? Wie heeft het gedaan en waarom? Was het een psychisch gestoorde, zoals de recherche denkt? Of komt de dader uit een heel andere hoek?

Veertig jaar

Els Borst woonde al bijna veertig jaar in het huis dat ze midden jaren zeventig met haar echtgenoot en drie kinderen betrok. Na het overlijden in 1988 van haar man Jan – bacterioloog – bleef ze alleen achter in de twee-onder-een-kapper. Het huis staat vrijwel aan het einde van de doodlopende Ruysdaellaan, tegen de bosrand, en heeft geen overburen. De achtertuin wordt omsloten door andere tuinen.

Op een open plek in het bos parkeren op deze dag hondenbezitters hun auto voor ze via een van de paden het Heidepark inwandelen. Daar ligt een mooi vennetje en staat verscholen in het groen het clubgebouw van scoutingvereniging Rover Crofts Groep. Ten westen van het park liggen de banen van de tennisvereniging en de velden van de Stichtsche Cricket- en Hockeyclub. En iets hoger natuurbegraafplaats Den en Rust.

De buurt verrees op grond die eens behoorde tot het Landgoed Eyckenstein van de adellijke familie Van Boetzelaer. In de brede en lommerrijke lanen wonen (gepensioneerde) artsen en specialisten van het UMC Utrecht, rechters, advocaten, architecten, wetenschappers, financieel adviseurs en zakenlieden. Veelal beschaafd en cultureel geïnteresseerd. Ze wonen bewust in de luwte.

In Bilthoven-Noord staan volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek 4.925 mensen ingeschreven. Van hen is 32 procent tussen de 45 en 65 jaar en 26 procent ouder dan 65. Het gemiddelde inkomen is met 26.400 euro bijna 10.000 euro hoger dan in heel Bilthoven. De gemiddelde WOZ-waarde van de huizen is 749.000 euro.

De laatste jaren maakt de oude generatie plaats voor ‘nieuw geld’: snelle jongens uit onder meer de internetwereld, een enkele soapie en wat tv-presentatoren. Anders dan de oudere bewoners rijden zij bij voorkeur in blinkende SUV’s. Hier en daar staat een Porsche of andere dure auto op de oprit.

Nieuwbouw

Omdat er geen bospercelen meer beschikbaar zijn, wordt geregeld een oud huis gesloopt en vervangen door ‘authentieke’ nieuwbouw. Wie geld heeft, laat dat graag zien. Een vader organiseerde een kinderfeestje in zijn privéjet.

Ook hier zijn rafelranden. Aan de Jan Steenlaan wacht het gesloten Hotel Heidepark op sloop. Het is al twee keer gekraakt. Nu is het omgeven door hekken met de tekst: ‘Verboden toegang. Gevaar asbest.’ De parkeerplaats aan de zijkant fungeert volgens buurtbewoners als hangplek voor leerlingen van Het Nieuwe Lyceum. Er wordt gedeald.

De meeste villa’s gaan schuil achter imposant hekwerk en hoge heggen. Op straat is het stil. Af en toe struinen verwarde bewoners van De Windehof, een groepszorgwoning aan de Rembrandtlaan, schreeuwend door de buurt.

In het centrum van Bilthoven komen geregeld psychiatrische patiënten van de Willem Arntsz Hoeve in het nabijgelegen Den Dolder. Niemand kijkt op van de ‘dorpsgekken’. Ze horen hier, zegt een vrouw in Bubbles & Blessings. Het winkelcentrum oogt wat verloederd. Mevrouw Borst deed hier elke zaterdag haar vaste rondje en kwam onder meer bij Bilthoven Fish, zegt eigenaar Wim Koelewijn (43). ‘Een vriendelijke dame.’

Nordic walking

Ondanks haar leeftijd – ze is van 22 maart 1932 – staat minister van Staat Els Borst op haar 81ste nog volop in het leven. Ze zit nog in diverse besturen op het gebied van de gezondheidszorg en wordt nog geregeld om advies gevraagd.

Ze is gek op haar kinderen Andra, Dirk en Remmert en op haar kleinkinderen. Om fit te blijven, doet ze met vriendinnen aan nordic walking, met verstelbare stokken wandelen in de bossen. Ze houdt van klassieke muziek en bezoekt graag huisconcerten.

Op de buitenwereld komt Borst rationeel en gereserveerd over, maar voor wie haar kennen, is ze warm en vriendelijk. ‘Els was niet iemand om ruzie mee te krijgen,’ zegt een bejaarde vriendin die iets verderop woont en haar bijna veertig jaar kende. ‘Bang was ze zeker niet.’ Wegens haar gevoelige portefeuille als minister van Volksgezondheid woonde Borst in het best beveiligde huis van Bilthoven, maar het alarm had ze vaak niet ingeschakeld.

Borst was arts, hoogleraar en medisch directeur van het Academisch Ziekenhuis Utrecht vóór ze de landelijke politiek in ging voor de partij waarvan ze twee jaar na de oprichting lid was geworden: D66. Van 1994 tot 2002 was ze minister van Volksgezondheid in de paarse kabinetten-Kok, in de tweede periode was ze ook vicepremier.

Euthanasiewet

In 2001 was Borst verantwoordelijk voor de eerste euthanasiewet ter wereld. ‘Het is volbracht,’ zei ze nadat ook de Eerste Kamer akkoord ging. Een onbedoelde verwijzing naar de woorden die Jezus volgens de Bijbel op Goede Vrijdag hangend aan het kruis uitsprak. Borst bood in de Kamer haar excuses aan, maar de uitspraak leidde tot grote verontwaardiging in christelijk Nederland.

Borst regelde ook het ter beschikking stellen van foetaal weefsel voor wetenschappelijke en geneeskundige doeleinden.

Ook ver na het beëindigen van haar actieve carrière in de politiek bleef Borst zich uitspreken over gevoelige medisch-ethische kwesties.

Door haar rustige optreden zien veel mensen Borst als de wijze oude vrouw van D66. Begin 2014 is ze lijstduwer voor de gemeenteraadsverkiezingen in De Bilt, op woensdag 19 maart.

Partijcongres

Zaterdag 8 februari is Borst als erelid aanwezig op het jaarlijkse partijcongres van D66, in de Beurs van Berlage in Amsterdam. Die ochtend rijdt ze in haar Renault Clio naar het treinstation van Bilthoven en parkeert haar auto aan de Rembrandtlaan. Met de trein reist ze via Utrecht naar Amsterdam CS, op loopafstand van De Beurs.

Als prominent partijlid zit ze op de eerste rij, pal naast partijleider Alexander Pechtold. Zwart jasje, rode coltrui. In de pauze praat ze onder meer met haar goede vriend Roger van Boxtel, fractievoorzitter van D66 in de senaat. Die zal later zeggen dat ze er als altijd vrolijk en fris uitzag. ‘Al heeft ze een jasje uitgedaan na haar borstkanker.’

Aan het eind van de middag neemt Borst de trein terug naar Bilthoven. Daar pakt ze haar auto en rijdt naar huis. Hemelsbreed nog geen 2 kilometer. Vanuit de auto kan ze de elektrische deur van haar garage bedienen. Die ligt een meter of twintig van de straat. Ze parkeert haar auto in de garage. Buiten is het inmiddels aardedonker.

Huisconcert

Zondag 9 februari om 16 uur heeft Borst elders in Bilthoven afgesproken voor een huisconcert van het Matangi Strijkkwartet, maar ze komt niet opdagen. Niets voor haar, denken haar vriendinnen. Maar misschien heeft ze het druk. Eén van hen probeert haar te bereiken, maar krijgt de voicemail.

Maandagmiddag rond vijven komt de 22-jarige zoon van een D66-raadslid langs om in de tuin een verkiezingsbord te plaatsen. Hij belt aan, maar er wordt niet opengedaan. Hij ziet in het donker dat de elektrische garagedeur openstaat en het licht aan is. Uit respect voor haar privacy gaat hij niet kijken.

Als Borst om 17.58 uur weer niet opneemt, besluit de ongeruste vriendin die vlakbij woont, samen met een andere vriendin te gaan kijken. De voordeur is dicht, maar ook zij zien dat de elektrische garagedeur wijd openstaat. De vriendin loopt naar binnen. Rechts achter haar auto ligt Els Borst, haar jas nog aan. In een plas bloed. Haar gezicht is bijna onherkenbaar en ze heeft wondjes op haar knokkels.

Is ze gevallen?

De vriendin belt 112 en vraagt niet met gillende sirenes te komen ‘om de buren niet ongerust te maken’.

De politie zet meteen de straat af en onttrekt de garage en de woning met zwarte schermen aan het zicht. De schouwarts constateert een niet-natuurlijke dood. Een ongeval kan hij niet uitsluiten.

Om zekerheid te krijgen over de doodsoorzaak en het tijdstip van overlijden, wordt het stoffelijk overschot maandagnacht overgebracht naar het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) in Den Haag. Twee patholoog-anatomen verrichten later die dag sectie. De politie zegt dat er aanvullend onderzoek nodig is, ‘omdat we op aanwijzingen zijn gestuit die extra vragen oproepen’.

De verwondingen zijn niet eenduidig te verklaren. Voor de sectie door het NFI wordt het stoffelijk overschot in het Academisch Ziekenhuis in Maastricht nog eens met een speciaal scan-apparaat onderzocht op eventuele niet goed zichtbare botbreuken en beschadiging aan de organen.

Het buurtonderzoek van de politie levert intussen weinig op: niemand heeft tussen zaterdag- en maandagavond iets verdachts gehoord in of bij de woning van mevrouw Borst of iemand zien wegrennen. Op en rond de plaats delict zoekt de politie met speurhonden naar eventuele sporen. Ook de omringende tuinen worden uitgekamd.

Donderdag 13 februari maken OM en politie bekend dat mevrouw Borst ‘waarschijnlijk’ door een misdrijf is gestorven. ‘Letsel aan haar lichaam’ heeft geleid tot haar dood. Het exacte tijdstip van overlijden kon niet meer worden vastgesteld.

Nederland is geshockeerd: Els Borst slachtoffer van moord! Zo’n keurige en lieve oude vrouw!

Geruchtenmachine

In het bejaardenhuis tegenover de Gregoriuskerk in Bilthoven-Noord is een bijeenkomst belegd voor de geschrokken bewoners. De wijkagent is aanwezig, ambtenaren en burgemeester Arjen Gerritsen (VVD) van De Bilt, en medewerkers van Slachtofferhulp. Onder de bewoners heerst eerder ongeloof dan angst.

Mede door de summiere berichtgeving door de politie draait de geruchtenmachine op volle toeren. Was Els Borst slachtoffer van een brute roofoverval? De buurt wordt al enige tijd geteisterd door een inbraakgolf. Buurtbewoners zeggen dat ze geregeld ‘verkenners’ zien die met verrekijkers huizen observeren en bijna elke week wordt er wel ergens ingebroken. Alleen al in januari was het in de directe omgeving van de Ruysdaellaan zeker zes keer raak. In de dagen voor 10 februari hield de politie in Bilthoven-Noord ’s avonds diverse opvallende controles ‘in verband met woninginbraken’, zo blijkt uit tweets van Politie De Bilt.

Er worden ook andere scenario’s geopperd. Heeft iemand met een politiek motief toegeslagen? Zijn haar omstreden wetsvoorstellen als minister van Volksgezondheid mevrouw Borst dertien jaar later noodlottig geworden? Of was de dader een godsdienstfanaticus? Haar uitspraak ‘Het is volbracht’ viel destijds bepaald niet in goede aarde bij strenggelovigen. In de zomer van 2013 riep Borst predikanten op een mazelenepidemie in de Biblebelt te voorkomen: ‘Vaccineren is niet tegen de wil van God. Als alles de wil van God is, dan is de uitvinding van het vaccin dat ook.’

Vlakbij Bilthoven ligt het strenggelovige Maartensdijk. Daar is Borst niet bij iedereen geliefd. Dominee Albert van Andel uit het Utrechtse Montfoort noemde de moord op Borst in het huisorgaan van de Hersteld Hervormde Kerk ‘de wil van God’. Door Borst waren volgens hem ‘de meest goddeloze wetten in ons land aangenomen. Toen de euthanasiewet erdoor was, zei ze “Het is volbracht”. Maar God laat niet met zich spotten. In Gods woord staat: “Ik zal het vergelden. Mij komt de wraak toe”.’

De politie tast in het duister. De zondag na de moord doorzoeken kikvorsmannen het vennetje in het Heidepark. Een eventueel moordwapen kan hier zijn gedumpt. De bospaden kunnen zijn gebruikt als vluchtroute voor de dader(s). Peuken en lege blikjes worden verzameld voor DNA-sporen.

Rode jas

In de maanden na de moord onderzoekt het rechercheteam nauwgezet alle mogelijke scenario’s. ‘We hebben uitgesloten waar geen aanwijzingen voor zijn,’ zegt woordvoerder Bernard Jens. ‘Omdat er geen inbraaksporen zijn gevonden, wijst niets op roof of een uit de hand gelopen inbraak. In de relationele sfeer hebben we alles tot op de millimeter uitgezocht en ook voor een moord met een politiek motief zien wij geen enkel bewijs. Er is niets gebleken van bedreigingen.’ Een getuige heeft 8 februari in de Ruysdaellaan een onbekende vrouw gezien met een rode jas en een rood hoofddoekje. ‘Die verklaring is heel gedetailleerd. Wij geloven wel dat die vrouw daar heeft gelopen, maar ze is nog niet gevonden.’

Er is nog een ander mogelijk spoor, zo blijkt in het tv-programma Opsporing Verzocht van dinsdagavond 11 maart. Anderhalve week voor de moord, woensdagochtend 29 januari om 7.00 uur, stond er een verwarde, oudere man bij mevrouw Borst voor de deur. Hij vroeg het adres van Wim Kok. Tegen haar kapper zei Borst dat de man ‘onverzorgd’ was en ‘geen Bilthovens type’. Ze voelde zich niet bedreigd en meldde het incident niet bij de politie. De recherche informeert onder meer bij de Willem Arntsz Hoeve welke patiënten op verlof waren of al dan niet met toestemming buiten de kliniek waren rond het tijdstip van de moord.

Omdat het niet lukt de verwarde man op te sporen, gaat de politie in de uitzending van dinsdag 7 oktober een stap verder. Het meest waarschijnlijke scenario is dat de dader iemand is met een psychische stoornis. Hulpverleners en mantelzorgers worden opgeroepen zich te melden als ze iets weten over patiënten die in die periode afwijkend gedrag vertoonden, plotseling onder de schrammen zaten en heftige verhalen vertelden over de dood van Borst. Natuurlijk geldt het medisch beroepsgeheim, maar dat kent grenzen.

In het programma zegt dochter Andra met verstikte stem: ‘Het past zo totaal niet bij mijn moeder om onderdeel te zijn van politieonderzoek en vermoord te zijn.’ Opnieuw krijgt de politie honderden tips, maar de gouden tip zit daar niet bij. Ook het in de garage gevonden DNA-spoor levert niets op in de databank van het NFI. Dader onbekend.

Rietdekkers

Het voormalige huis van Els Borst is niet het enige in Bilthoven-Noord waar wordt geklust: in de lanen staan veel busjes van aannemers, hoveniers, schilders en rietdekkers. Oudere bewoners in vrijetijdskleding harken ontspannen bladeren. Of ze bang zijn? ‘Nee, dit had overal kunnen gebeuren,’ zegt een vriendelijke jurist. ‘Deze moord valt werkelijk buiten alle patronen.’

Veel huizen in Bilthoven-Noord hebben een bordje aan het hek van beveiligingsbedrijf JBA Security. Auto’s van dat bedrijf rijden door de week van 16.00 tot 6.00 uur door de buurt en in het weekeinde 24 uur per dag. ‘Onze jongens hebben die bewuste avond van de achtste februari niets vreemds geconstateerd,’ zegt Willem Boshuis (43) van JBA. ‘Mevrouw Borst was niet bij onze collectieve beveiliging aangesloten.’

Ook hij kan de moord niet goed plaatsen. ‘Roversbendes zijn beter georganiseerd. Omdat mevrouw Borst de hele dag op dat congres was, zouden zij alle tijd hebben gehad om toe te slaan. Een jaar of acht geleden was in het nabijgelegen Bosch en Duin een Poolse roversbende actief. Toen was er meer angst dan nu. Het kan een gek zijn of een junk die geen idee had dat het om de woning van mevrouw Borst ging.’

Eigenaar Jan Mons (46) van de nabijgelegen Spar waar Borst geregeld haar boodschappen deed, is begin 2010 met geweld overvallen door drie getinte mannen die naar zijn zeggen Nederlands spraken. Een paar dagen eerder had hij ze betrapt toen ze op het dak van de supermarkt stonden.

In de buurt is weinig sociale controle. De elektrische deur stond vermoedelijk vanaf zaterdagavond tot de vondst van mevrouw Borst open. ‘De mensen willen rust en privacy,’ zegt Ina Duthler (54) van de Bewonersvereniging Bilthoven-Noord.

Is Els Borst die zaterdagavond door haar moordenaar opgewacht? Zag die haar toevallig thuiskomen? ‘Het was een exces dat in elk willekeurig dorp had kunnen gebeuren,’ zegt makelaar Martijn Ruyssenaars (43). ‘Het is denk ik toeval dat het mevrouw Borst betrof en had dus ook zomaar drie deuren verder kunnen gebeuren.’

Haar vriendinnen missen haar, net als haar kinderen en kleinkinderen en haar partijgenoten. Els Borst ligt begraven op Den en Rust, de nabijgelegen natuurbegraafplaats. Haar moordenaar is nu vermoedelijk door de politie gearresteerd.