Ik vertrek! Maar waarom? Dit is waarom Nederlanders hier weg willen

Met de koffers op de kade wachtten de emigranten in de havens van Rotterdam tot ze aan boord mochten. Een tocht over zee bracht na de Tweede Wereldoorlog honderdduizenden Nederlanders naar Australië, Canada en de Verenigde Staten. Naoorlogse armoede werd achtergelaten, naar een beter leven op de bonnefooi gezocht.

Daar is momenteel geen sprake meer van. Wie emigreert, doet eerst zijn huiswerk. Zo bezochten dit jaar in een zonovergoten weekeinde in april ruim 12.000 mensen de 26ste editie van de EmigratieBeurs. De bezoekers behoren tot de 2 à 3 procent Nederlanders die overweegt te vertrekken naar het buitenland.

In 2022 zetten 179.310 mensen die stap, van wie een groot aantal die eerder immigreerden naar Nederland: slechts 29.643 van de emigranten hadden een Nederlandse achtergrond, blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek.

De gebruinde pensioenmigranten die in de Portugese en Spaanse delen van de Expo-hallen rondlopen, vormen een kleine minderheid. Ook boeren en tuinders vormen een relatief kleine groep onder de emigranten. Het gros van de ­bezoekers aan de EmigratieBeurs zijn ­ 30- tot 40-jarigen die een gezin vormen, al dan niet met kinderen.

Schoonheidscompetitie

Beursmanager Tom Bey (65) zag zijn EmigratieBeurs uitgroeien van een ‘Ik vertrek-achtige vakantiebeurs’ tot de grootste in Europa, met meer dan tweehonderd exposanten en ruim een miljoen vacatures. ‘Eerst kwamen interna­tionale makelaars om woonmogelijkheden in het buitenland aan te prijzen. Zo’n zes jaar geleden begonnen exposanten zorgmedewerkers, IT’ers en ingenieurs te werven. Intussen zoeken ze veel breder.’

Bey ziet exposanten steeds meer doen om aan te sluiten bij de behoeften van potentiële emigranten. ‘Het begint een schoonheidscompetitie te worden. Potentiële werkgevers bieden scholen, rondleidingen, gesprekken met werknemers en belastingvoordelen aan om emigranten te kunnen werven.’

Als emigrant in spe kun je in Houten dan ook voor van alles terecht. Verhuisbedrijven staan klaar om je inboedel te vervoeren, met een taalcursus wordt je Frans, Spaans of Engels opgekrikt, vertegenwoordigers van immigratiediensten adviseren bij het verkrijgen van een visum en de Dienst Uitvoering Onderwijs helpt bij het omzetten van een diploma naar buitenlandse standaarden.

Op de plek van bestemming wordt de Nederlandse emigrant ook goed bijgestaan. Uitgeverij Grenzenloos verzorgt de nodige literatuur, Stichting Grenzeloos Onder Eén Dak behartigt de belangen van Nederlanders in het buitenland en onder de koepel van Stichting Nederlands Onderwijs in het Buitenland wordt Nederlandstalig onderwijs verzorgd voor meer dan 11.000 kinderen verspreid over 80 landen. Wie wil, kan in een Nederlandse bubbel terechtkomen.

Groene staalfabrieken

Onder de rekruterende exposanten die de slag om het talent uitvechten, zijn Scandinavische landen het meest in trek. Ze nemen één van de drie Expo-hallen geheel voor hun rekening. Door de lage geboortecijfers en grote dunbevolkte regio’s zijn Scandinavische landen naarstig op zoek naar vers bloed. Neem het intiatief Talent Coastline, dat tienduizend zorgmedewerkers rekruteert voor de Zweeds-sprekende delen van Finland.

Onder de noemer Arctic Sweden lokt Noord-Zweden mensen met de honderdduizend vacatures die er openstaan. Daarvan is een groot deel voor nieuwe industrie, zoals de grootschalige groene staalfabrieken die er worden opgetuigd. Een Zweedse recruiter zegt dat Nederlanders en Duitsers daar goed kunnen aarden. ‘Nederlanders en Duitsers passen goed bij de Zweedse cultuur en houden van de natuur.’

Bevestigd

Dat laatste geldt zeker voor Nathalie (28) en haar 30-jarige man. Zij overwegen met hun drie kinderen naar Noorwegen te emigreren. Vorig jaar gingen ze voor het eerst samen naar Noorwegen, waar Nathalies man al vier keer eerder was geweest. De rust en ruimte die ze in Noorwegen ervoeren, heeft hen overgehaald om de stap te zetten. ‘Je kunt in Noorwegen het leven leven waarvoor de mens is gemaakt.’

Op de beurs bekijken ze hoe de diploma’s van Nathalie’s echtgenoot kunnen worden omgezet. Ook de reisafstand en voorzieningen voor de kinderen tellen mee in hun beslissing. Het beursbezoek bracht wat ze wilden. ‘Op de EmigratieBeurs wordt het veel concreter door de personen die je spreekt. De mogelijkheden zijn binnen handbereik. We worden bevestigd in onze plannen.’

Het is al snel duidelijk dat emigreren voor de beursbezoekers geen impulsieve beslissing is. Ze komen goed voorbereid naar de beurs, geleid door een boodschappenlijst die doelgericht wordt afgevinkt. ‘Het duurt gemiddeld vier jaar voordat emigratieplannen worden verwerkelijkt,’ zegt Bey. ‘De eerste twee jaar vormen een oriëntatiefase, waarbij potentiële emigranten op internet onderzoek doen en het desbetreffende land bezoeken. In de tweede fase is het tijd om knopen door te hakken. Dan komen mensen naar de beurs.’

Betutteling

Hans (68) en Mieke (64) uit Cuijk bezoeken de beurs voor de tweede keer. Acht jaar geleden overwogen ze een bed & breakfast te beginnen in Frankrijk, maar toen bleef het bij een verhuizing binnen Nederland.

Nu ook voor Mieke het pensioen nadert, oriënteert het koppel zich op Spanje. ‘Het idee om te emigreren blijft kriebelen.’ Ze komen naar de beurs om antwoorden te krijgen op hun vragen omtrent de gezondheidszorgverzekering in Spanje. Een lezing van het CAK brengt opheldering.

Ze kijken ernaar uit ‘de betutteling en verloedering’ van de Nederlandse maatschappij achter zich te laten. De grotere afstand tot hun kinderen en kleinkinderen is daarbij niet onoverkomelijk.

In een presentatie over hoe je je vestigt in de Franse Bourgogne worden de grootste obstakels voor emigratie vakkundig weerlegd. Contact houden met familie kan in het buitenland door de wonderen van de technologie en hulp wordt geboden bij het navigeren door wet- en regelgeving op de plaats van bestemming. De lokale taal leren kan lastig zijn, maar zal wel lukken, wordt toehoorders verzekerd.

Luxekeuze

Het contrast tussen het moderne emigreren en de grote Nederlandse emigratiegolven van de twintigste eeuw is groot. Volgens een NIPO-enquête uit 1948 overwoog 32 procent van de Nederlandse bevolking emigratie toen serieus. Dit sentiment werd aangewakkerd door toenmalig minister-president Willem Drees in zijn nieuwjaarstoespraak van 1950: ‘Een deel van ons volk moet het aandurven zijn toekomst te zoeken in grotere gebieden dan eigen land.’ Er werden migratieverdragen met Australië en Nieuw-Zeeland gesloten. In de jaren vijftig vertrokken naar schatting 350.000 Nederlanders.

Emigratieconsulent Paul Hiltemann (74) maakte mee hoe de emigratiemotieven sindsdien veranderden. ‘Vroeger gingen emigranten op de bonnefooi, vaak aangemoedigd door de regering en in de verwachting weinig of geen contact meer te hebben met familie.’ Deze emigranten hadden economische motieven, kwamen terecht in Nederlandse migrantengemeenschappen en integreerden snel.

‘Tegenwoordig maken emigrerende Nederlanders – op agrariërs na – een luxekeuze. Ze emigreren niet voor een betere baan, maar voor de levensstijl en ruimte, zowel fysiek als mentaal.’ Het emigratieverhaal is individualistischer en minder permanent. ‘Emigranten hebben vaak hun huis in Nederland nog niet verkocht en zien verhuizen naar het buitenland als een leuk avontuur. Als het niet lukt, kunnen ze altijd terug naar Nederland.’

Een enquête van de EmigratieBeurs in 2020 toonde aan dat overbevolking, pensioen, de mentaliteit in Nederland en buitenlandse arbeidsmogelijkheden belangrijke redenen voor emigratie zijn.

Meer Europa

Eerder onderzoek wijst ook nadrukkelijk op de fysieke omgeving en sociale omgangsvormen als belangrijke emigratiemotieven. Opmerkelijk is dat één op de drie emigranten verwacht er finan­cieel op achteruit te gaan en slechts een minderheid denkt dat de positie op de arbeidsmarkt zal verbeteren. Niet langer zijn economische motieven leidend, het gaat vooral om levensstijl.

Ook de bestemming van emigranten is veranderd. Niet langer zijn dat klassieke emigratielanden in Noord-Amerika en Oceanië. Tegenwoordig zijn Europese landen het meest in trek.

Hiltemann verklaart dit deels door de zwaardere selectieprocedures in de beloofde landen van weleer. Ook is emigratie binnen de EU makkelijker geworden. ‘Nederlanders hebben op een gegeven moment Europa ontdekt. Je hoeft geen moeilijke hordes te nemen. Met alleen werk of inkomen kun je al in een ander EU-land wonen.’

Om arbeidsmigratie binnen het Europese continent te stimuleren, werd eind vorige eeuw European Employment Services (EURES) in het leven geroepen, een Europees netwerk dat werkzoekenden aan een baan helpt in het buitenland. Op de EmigratieBeurs is de organisatie, in Nederland onderdeel van het UWV, prominent aanwezig. Bij de aanvraag van een werkloosheidsuitkering wordt gevraagd of de aanvrager interesse heeft in een baan in het buitenland.

Is dat het geval, dan wordt – samen met nationale partners – verspreid over het hele continent een passende baan gezocht. Op de digitale databank van ­EURES staan meer dan vier miljoen vacatures. De uitgebreide hulp die er is voor de vertrekkers bij het vinden van werk, draagt ertoe bij dat twee op de drie Nederlandse emigranten elders in Europa een nieuw thuis vinden.

De bijna 180.000 mensen die in 2022 uit Nederland vertrokken, vormden een historisch hoog aantal. Het CBS telt iemand als emigrant ‘als hij of zij zich laat uitschrijven als inwoner’. Daardoor steken de cijfers ingewikkeld in elkaar. ‘Een deel van de immigranten die zich eerder in Nederland hebben gevestigd, vertrekt na verloop van tijd weer,’ schrijft het CBS. Zo wordt de immigrant weer een emigrant en kan een deel van de emigratie als remigratie worden bestempeld.

Spanje favoriet bij pensionado’s

Ook het aantal emigranten zonder ­migratieachtergrond groeide de afge­lopen jaren. In 2019 vertrokken 26.105 Nederlanders zonder migratieachtergrond, wat in 2022 opliep tot bijna 30.000 mensen. De cijfers over 2023 zijn nog niet compleet. De stijging is een breuk met de dalende trend die van 2005 tot 2019 duurde (zie ‘Weer in stijgende lijn’ op deze pagina).

De populairste emigratielanden zijn België, Spanje en Duitsland. Buiten Europa trekken de meeste emigranten naar de Nederlandse Antillen en Verenigde Staten. Per land verschilt het soort emigrant dat ernaar toe trekt.

Spanje is een favoriete bestemming voor pensionado’s. Onder agrariërs die overwegen te verkassen, zijn Canada, Denemarken en Duitsland de populairste bestemmingen. De rijkste 1 procent emigranten verkiest het vaakst België, gevolgd door de Verenigde Staten en Frankrijk. De Caribische delen van het koninkrijk en landen als Turkije en Marokko zijn vooral de bestemming van remigratie.

Uit het migratieonderzoek ‘Emigratie uit Nederland’ blijkt dat vooral jongeren ervoor openstaan om in het buitenland te werken. Daarnaast is emigreren populairder onder theoretisch geschoolden dan onder praktisch opgeleiden en zetten twee keer zoveel mannen als vrouwen de stap naar het buitenland. Ook blijkt dat emigratie minder permanent is dan voorheen; ruim eenvijfde van de emigranten met een Nederlandse achtergrond keert binnen twee jaar terug naar Nederland.

Onvrede over immigratie

Emigratie blijft tot de verbeelding spreken. Op zoek naar avontuur of een betere toekomst blijven veel Nederlanders de sprong naar het buitenland maken. Het staat in schril contrast met het brede debat over immigratie. Het kabinet-Rutte IV viel zelfs over de influx van migranten. Asiel en immigratie behoren tot de gevoeligste maatschappelijke onderwerpen.

Ironisch genoeg is onvrede over de immigratie voor sommige Nederlanders juist een reden om zelf te vertrekken, zo zegt emigratieconsulent Paul Hiltemann weleens op te vangen bij de klanten die hij begeleidt bij hun vertrek naar het ­buitenland.

Voor iedere emigrant verschilt de bron van de vertrekwens. Dat leidt ertoe dat de Nederlandse emigratiegeschiedenis zich blijft vullen met nieuwe verhalen en verdere groei van de diaspora, want elk jaar opnieuw nemen tienduizenden Nederlanders de ingrijpende beslissing om te vertrekken.