Krijgt de VVD eindelijk interne democratie?

De liberalen willen af van de nep-referenda die ze lang hielden over kandidatenlijsten. Maar de wijzigingsvoorstellen stuiten op kritiek.

Het VVD-hoofdbestuur wil partijleden meer invloed geven op de samenstelling van de kandidatenlijsten voor verkiezingen. Tot op heden blijken de ledenreferenda een vorm van nep­inspraak. Er ging nooit een kandidaat omhoog of omlaag op een kandidatenlijst.

Of de voorstellen van het bestuur de procedure verbeteren, is maar de vraag.
EW publiceerde in maart een artikel over de rommel die de vertrokken partijleider Mark Rutte op diverse fronten voor zijn opvolger Dilan Yeşilgöz achterliet. Zo bleek het bij de VVD te ontbreken aan interne democratie bij de samenstelling van de kandidatenlijsten.

De procedures voor de ledenraadpleging over die lijsten speelden zich in het verleden in zaaltjes af. De raadpleging van de leden verplaatste zich later van die zaaltjes naar online.

Dat geldt inmiddels voor alle kandidatenlijsten: gemeenteraad, Provinciale Staten, waterschappen, Tweede Kamer, Eerste Kamer en Europees Parlement. VVD’ers kunnen thuis op de computer – of telefonisch – alle kandidaten op een andere plek zetten dan de scoutingscommissie voorstelt.

VVD-hoofdbestuur erkent probleem

Maar de procedure voor inspraak op de kandidatenlijsten bleek in feite een wassen neus. Senior onderzoeker bij Stichting Politieke Academie Joost Smits, zelf VVD’er, trok hierover aan de bel bij de partij en bewees dat in al die jaren dat VVD’ers de moeite namen om zich te buigen over kandidatenlijsten, er nog nooit ook maar iets is veranderd aan de lijsten zoals voorgesteld door de partij.

Het VVD-hoofdbestuur erkent dit in stukken die binnenkort worden voorgelegd aan de leden.

‘Jouw stem in onze vereniging doet ertoe. De afgelopen jaren is gebleken dat enkele onderdelen in onze statuten en reglementen daar niet voldoende ruimte voor geven. Daarom willen we onze ledenraadpleging verder verbeteren door het gewicht van jouw stem te versterken,’ schrijft het hoofd­bestuur in een toelichting op de voorgestelde wijzigingen van de statuten aan de leden.

‘Op dit moment telt jouw stem pas volledig mee bij 50 procent + 1 opkomst van een ledenraadpleging. Deze drempel is nog nooit gehaald bij het vaststellen van een landelijke lijst. Om daar verandering in te brengen, gaan we de ledenraadpleging opnieuw vormgeven zodat jouw stem beter wordt gehoord.’

Veel politiek assistenten op de lijst

En dus gaat de inbreng van de leden voortaan voor de helft meetellen bij de vaststelling van de lijsten. De andere helft wordt bepaald door het advies
van de Permanente Scoutingscommissie. Daardoor blijft er een drempel van 50 procent bestaan.

‘De leden moeten invloed hebben. Van de andere kant moeten ze ook niet de hele lijst kunnen omgooien,’ zegt VVD-voorzitter Eric Wetzels. ‘Een kandidatenlijst moet evenwichtig zijn en bijvoorbeeld niet alleen maar bestaan uit oudere witte mannen. Een lijst moet in balans zijn als het gaat om man/vrouw, achtergrond als ondernemer/ambtenaar, leeftijd en dergelijke. Je moet met veel factoren rekening houden,’ zegt Wetzels.

Op de vraag waarom de VVD dan altijd relatief veel voormalig politiek assistenten op de lijst heeft staan, zegt Wetzels: ‘Dat valt reuze mee, maar politiek is wel een vak en mensen die hebben meegelopen in de politiek zijn vaak effectiever. Maar ook hier gaat het om een goede mix. Ik ben zelf ondernemer, heb een groothandel in kunststoffen. Als andere ondernemers klagen dat er zo weinig ondernemers in de politiek zitten, vraag ik altijd of ze zelf willen. Meestal is het antwoord nee.’

Bestuur bang voor vleugels

Vraag is of het nieuwe kiessysteem van de VVD gaat werken en leden daadwerkelijk meer invloed krijgen.

Criticaster van het eerste uur Joost Smits twijfelt daar sterk aan. ‘In het huidige systeem zou je pas invloed hebben als 50 procent van de leden meedoet aan het referendum. Dat was nooit het geval. De opkomst is meestal lager dan 20 procent,’ zegt Smits. Iets wat het VVD-bestuur overigens zelf ook letterlijk schrijft.

Dat de bestaande drempel verdwijnt en dat het ‘dictaat’ van het bestuur hiermee verdwijnt, is volgens Smits goed. ‘Maar de weging is niet ideaal. Het advies van de scoutingscommissie blijft de doorslag geven. Ik begrijp het hoofdbestuur wel. Ze zijn bang dat een aantal leden of bepaalde vleugels opeens met een gerichte actie bepaalde kandidaten op hoge plekken gaan zetten. Het gaat natuurlijk altijd om macht, ook in dit geval,’ zegt Smits.

Hij heeft de voorgestelde statutenwijziging intussen vergeleken met het systeem dat de andere liberale partij, D66, hanteert en constateert dat de leden bij die partij vrij spel hebben. Een systeem dat er volgens VVD-voorzitter Wetzels toe heeft geleid dat ‘er allemaal witte mannen bovenaan de D66-lijst voor de Tweede Kamerverkiezingen stonden’.

Waarom klagen over ‘ondemocratische’ PVV?

Of de VVD-leden akkoord gaan met de door het bestuur voorgestelde wijzigingen, moet blijken op het partijcongres van de VVD op 25 mei in Nieuwegein.

De ervaring leert overigens dat lang niet alle partijgangers zich druk maken om interne partijaangelegenheden. Zelfs niet als die de interne democratie raken. In het licht van het geklaag – ook in VVD-kringen – over de ‘ondemocratische PVV’ van Geert Wilders, is dat best opmerkelijk.