Yesilgöz’ gekunstelde voorstel: maximaal 8 jaar premier

Dilan Yeşilgöz (VVD) zei afgelopen weekeinde in een interview met het AD: ‘Ik blijf acht jaar premier, Rutte zat te lang.’ Langer dan twee kabinetsperiodes wil ze niet aanblijven. Politiek redacteur Eric Vrijsen verbaast zich over een VVD-idee waarvan voorganger Mark Rutte nooit iets wilde weten.

Voorzichtigheidshalve voegde de demissionair minister van Justitie toe dat nog maar moet blijken of ze tot het hoogste ambt geroepen wordt. De VVD staat op dit moment in de peilingen min of meer gelijk met uitdager Nieuw Sociaal Contract van Pieter Omtzigt. GroenLinks-PvdA volgt op korte achterstand als derde.

Zo’n driekwart van de kiezers weet het nog niet, dus er kan nog van alles gebeuren. Maar kennelijk vond Yeşilgöz het nodig om de kiezers alvast gerust te stellen: zo lang als VVD-premier Mark Rutte (dertien jaar, vier kabinetten) zal zij het niet volhouden.

Rutte zag het nooit zitten

Een maximum van twee kabinetsperiodes was iets dat premier Rutte nooit zag zitten. In interviews – onder meer met EW – werd hij daar wel eens naar gevraagd. Hij was toch zo onder de indruk van het Amerikaanse politieke stelsel? Waarom dan niet een maximum van twee termijnen van vier jaar, zoals dat geldt in de Verenigde Staten? Franklin D. Roosevelt was drie termijnen president: van 1933 tot 1945. Achteraf vonden de Amerikanen dat geen goede zaak. Dus werd het maximum op twee keer vier jaar gesteld.

Rutte haastte zich om te zeggen dat het in Nederland toch echt anders lag. Ander politiek stelsel. Daar had hij een goed punt. De Amerikaanse presidentsverkiezingen zijn precies om de vier jaar. Treedt een president af – zoals Richard Nixon in 1974 – of komt hij te overlijden – zoals John F. Kennedy in 1963 –  dan wordt hij tussentijds opgevolgd door zijn vicepresident.

Ongeschreven regel

In Nederland geldt de ongeschreven regel dat als de minister-president aftreedt, het hele kabinet opstapt en nieuwe verkiezingen moeten volgen. Nederland heeft geen presidentieel, maar een parlementair stelsel. Kamerverkiezingen bepalen feitelijk welke partij de premier mag leveren: sinds 1986 werd de lijsttrekker van de grootste partij steevast premier.

Er is geen vaste regeringstermijn. Soms zitten kabinetten bijna vijf jaar, dan weer komen ze na een jaartje ten val. Met dan te zeggen – zoals Yeşilgöz – ‘twee termijnen en acht jaar is het maximum’, schep je geen rust, maar extra wanorde.