Filosoof Paul van Tongeren (72) was tot voor kort Denker des Vaderlands. Hij zag de onvrede toenemen. ‘Die komt voort uit het idee dat alle problemen om een oplossing vragen.’
Paul van Tongeren nuanceert eerst: ‘Ach, er zijn niet zoveel periodes waarin er niet heel veel is gebeurd.’ Maar toch: de afgelopen twee jaren, waarin hij Denker des Vaderlands was, waren nogal roerig. De filosoof en emeritus-hoogleraar wijsgerige ethiek maakte in die rol het staartje van de coronapandemie mee, gevolgd door de oorlog in Oekraïne en de energiecrisis. En tijdens zijn ‘bewind’ werden al langer sluimerende kwesties als stikstof, migratie, de toeslagen en de Groningse gaswinning grote zaken met soms felle twisten.
Als Denker des Vaderlands kom je geregeld in het land. Lezingen en spreekbeurten gaf Van Tongeren altijd al. ‘De vraag naar filosofie is groot. De eerste reden is de secularisering. Vroeger boden kerkelijke gemeenschappen een context voor het nadenken over levensvragen. Dat is men ergens anders gaan zoeken. Vandaar dat er zelfs in dorpen vaak een filosofisch café is.
‘De tweede reden is dat veel mensen ervaren dat er in deze tijd alleen maar problemen zijn. Alles is crisis. Wat je vaak hoort, is dat dingen “ingewikkeld” zijn. Dat betekent eigenlijk: we hebben er geen grip op. Er zijn veel vragen, er is verwarring. Dat speelt ook een belangrijke rol in de vraag naar filosofie, denk ik.’
Paul van Tongeren (Deventer, 1950) is emeritus-hoogleraar wijsgerige ethiek. Deed veel onderzoek naar Nietzsche, over wie hij (internationaal) publiceerde. Hij schreef meerdere boeken. Gehuwd, drie kinderen, twee kleinkinderen.
Van Tongeren vermoedt dat mensen zich terugtrekken
‘Ik ben geneigd een parallel te zien tussen de tijd van het Romeinse Rijk en onze tijd. In het Romeinse Rijk werd de wereld voor mensen ineens zo groot dat er geen overzicht meer mogelijk was. Misschien kon de keizer het overzien, maar een normaal mens niet. Daardoor zag je een neiging tot verinnerlijking ontstaan. Een houding van: laat ik zorgen dat ik mijn leven op orde heb, die grote wereld, die zal wel.
‘Ik vermoed dat in onze tijd iets dergelijks gaande is. Mensen beschouwen de wereld niet zozeer als te groot, maar ze hebben het idee dat al die problemen te complex zijn en trekken zich terug.
‘Als verwarring een reden is om naar filosofie te grijpen, dan zullen mensen van de filosoof opheldering willen en grip op de werkelijkheid proberen te krijgen. Dat is niet per se wat de filosofie aanreikt. Aan die behoefte kan ik niet voldoen. Ik breng graag naar voren wat filosofie volgens mij is. Dat is niet waarop mensen hopen. Of wat ze in alle vaagheid verlangen.
‘De filosofische traditie reikt iets anders aan. Een van de mooie dingen die ik meemaak, is dat mensen aangeven dat ik ze op een nieuwe, heilzame manier in verwarring heb gebracht. We zien alles steeds meer in termen van oplosbare problemen. Ik vertel dat er twee soorten problemen zijn. Problemen die om een oplossing vragen en problemen die erom vragen ermee te leren leven. Alleen al het inzicht dat niet alle problemen om een oplossing vragen, kan verhelderend werken.’
‘Politiek is verworden tot het oplossen van problemen’
Hij heeft wel een verklaring. De politiek heeft verwachtingen geschapen. De laatste decennia stonden in het teken van de ont-ideologisering en van wat hij de ‘ontburgering’ noemt. ‘Dat is een vrij recente ontwikkeling. Ik denk vanaf Wim Kok, midden jaren negentig. Met zijn eerste kabinet ontstond het idee: politiek is het oplossen van problemen voor mensen.
Laden…
Word abonnee en lees direct verder
Al vanaf €15 per maand leest u onbeperkt alle edities en artikelen van EW. Bekijk onze abonnementen.
Bent u al abonnee en hebt u al een account? log dan hier in
Verder lezen?
U bent momenteel niet ingelogd of u hebt geen geldig abonnement.
Wilt u onbeperkt alle artikelen en edities van EW blijven lezen?