Na tien jaar op de troon kan Willem-Alexander nog altijd de verbinder zijn in lijn met de Oranjetraditie. Als de politiek tenminste meewerkt, schrijft historicus en koningshuisdeskundige Coos Huijsen.
Het erfelijk koningschap vloeit niet voort uit de logica van de moderne democratie. Maar hoe richtinggevend het democratische uitgangspunt in de staatkunde ook behoort te zijn en hoe rationeel we ook te werk willen gaan, een gezonde democratie behoeft ook een culturele en historische inbedding. Zo is in de koninkrijken in Noordwest-Europa het constitutionele koningschap al lange tijd, en op stabiele wijze, verweven met de parlementaire democratie. Hoewel het koningschap qua vorm in de loop der tijd enorm is veranderd, hechten de burgers nog altijd aan hun vorstenhuizen.
Coos Huijsen (1939) is historicus en koningshuisdeskundige. Hij schreef onder meer De Oranjemythe. Een postmodern fenomeen (2001), Beatrix. De kroon op de republiek (2005) en Nederland en het verhaal van Oranje (2012).
In een toespraak over het Oranjekoningschap en de democratie zei oud-premier Willem Drees (PvdA) dat gevoelens zoals Oranjeliefde nu eenmaal deel uitmaken van de werkelijkheid en daarin ook hun betekenis hebben. Historisch gezien heeft juist Oranje een bijzondere plaats in de Nederlandse geschiedenis.
De Koning is onschendbaar
Sinds 1848 is het in principe gedaan met de koninklijke macht in de Grondwet. Koning Willem III ging nog wat bokkig om met die vervelende ‘ministeriële verantwoordelijkheid’ die onder zijn vader was ingesteld – en ook zijn dochter Wilhelmina kon zich best een grondwet voorstellen die haar als staatshoofd meer bevoegdheden zou geven. Maar prinses Juliana had hier al niets meer mee en noemde haar moeder plagerig een ‘ouwe Romanov’, ter herinnering aan hun autocratische, Russische voorouders.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Vanaf 1983 is de Grondwet nog duidelijker over de principieel niet-politieke rol van het staatshoofd, waarop Wim Kok en Mark Rutte in hun rol als premier hebben gereflecteerd. Kok ging in op de formulering ‘De Koning is onschendbaar en de ministers zijn verantwoordelijk’ in de Grondwet (art. 42), waarmee het staatshoofd is ontdaan van zelfstandige staatsrechtelijke bevoegdheden. Binnen deze beperking kon zij (het ging toen over koningin Beatrix) zich laten leiden door haar ‘rechten om te adviseren, aan te sporen en vermanen’, zoals de Britse schrijver Walter Bagehot in de negentiende eeuw de rol van de moderne koning omschreef.
Het recht van advies, aansporing en vermaan
Laden…
Word abonnee en lees direct verder
Al vanaf €15 per maand leest u onbeperkt alle edities en artikelen van EW. Bekijk onze abonnementen.
Bent u al abonnee en hebt u al een account? log dan hier in
Verder lezen?
U bent momenteel niet ingelogd of u hebt geen geldig abonnement.
Wilt u onbeperkt alle artikelen en edities van EW blijven lezen?