Premier Mark Rutte verklaarde de wetenschappers van het Outbreak Management Team (OMT) bijkans heilig, maar keek achter de schermen ook naar dissidente meningen over het coronavirus. En daarin had hij groot gelijk, schrijft Bram Hahn.
De Volkskrant slaagde erin om met een beroep op de Wet openbaarheid bestuur en een gang naar de rechter sms-verkeer boven water te krijgen waarin bewindslieden en hoge ambtenaren gedachten uitwisselden over de coronastrategie.
Dat is natuurlijk erg vervelend voor wie aan de knoppen zit, want op die manier komen naast je openlijk geuite woorden ook de twijfels, achterliggende bedoelingen, onenigheid en gesneefde plannen in de openbaarheid.
Tegenhouden van het virus was al meteen geen optie meer
Premier Mark Rutte (VVD) was er blijkens een sms’je van 23 februari 2020 al van overtuigd dat het virus niet meer was tegen te houden. Berichten over het virus hielden het kabinet en de veiligheidsregio’s toen al een maand bezig. Van grote onrust was nog geen sprake, maar op 24 januari werd wel het Outbreak Management Team (OMT) operationeel.
Rutte was er, net als het OMT, van overtuigd dat het virus buiten de deur houden geen optie was. ‘Inderdaad kwestie van tijd. Tegenhouden kan niet,’ schreef hij op 23 februari aan zijn raadsadviseur. Een paar dagen later, op 27 februari, werd de eerste besmetting met het coronavirus in Nederland vastgesteld bij een man uit Loon op Zand.
Artikel van data-analist uit Silicon Valley raakte snaar bij Rutte
Enkele weken later blijkt dat Rutte onder de indruk was van een artikel van de Frans-Spaanse ingenieur en publicist Tomas Pueyo. Het artikel van 19 maart was het tweede dat deze Pueyo in korte tijd schreef over wat in zijn ogen de beste manier zou zijn om het virus te bestrijden, namelijk met de methode van de hamer en de dans. Kort samengevat: snel en resoluut met stringente lockdowns het virus platslaan (hamer), waarna je met beleid de maatregelen weer kunt loslaten (dans).
Rutte stuurde het stuk op 21 maart door naar minister van Justitie Ferd Grapperhaus (CDA) en minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge (CDA), met de woorden:
‘Stuur jullie separaat bericht met link naar artikel. Ben hier van geschrokken. Kan kwaliteit, etc. niet overzien. Hugo, heb jij kanalen dit snel, misschien eerst buiten het RIVM om, te laten valideren?’
Verwarring was groot tijdens meest chaotische dagen van de crisis
Dit waren de meest chaotische dagen van de pandemie. Rutte had enkele dagen daarvoor zijn indrukwekkende toespraak gehouden over een virus dat onherroepelijk over ons heen zou komen en dat veel Nederlanders zou gaan besmetten. Ook sprak hij over groepsimmuniteit.
Bovendien was op 18 maart toenmalig VVD-minister van Volksgezondheid Bruno Bruins onwel geworden tijdens een debat in de Tweede Kamer, waarna hij een dag later opstapte. Kortom: hoogspanning in en rond het Torentje.
Pueyo’s stuk werd wereldwijd met instemming geciteerd
Rutte was blijkbaar gevoelig voor een andere blik op het virus dan het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) hem voorschotelde. Hij had net op televisie verteld dat Nederland het virus gecontroleerd zou laten rondgaan, met groepsimmuniteit als uiteindelijk resultaat. En toen las hij ineens dat er wellicht ook een andere weg was, namelijk het virus indammen.
Pueyo’s stuk werd in korte tijd tientallen miljoenen keren gelezen en met veel instemming gedeeld, alleen meestal niet door Nederlandse wetenschappers – laat staan de virologen van het RIVM. Vandaar dat Rutte het stuk waarschijnlijk wilde laten ‘valideren’.
Wilde Rutte tegenspraak organiseren?
Het verhaal in de Volkskrant benadrukt dat Rutte buiten het RIVM om advies wilde inwinnen, maar wat is daar nu eigenlijk mis mee? Uit de berichten of andere bronnen blijkt niet dat hij achter de rug van het OMT om een volstrekt andere aanpak wilde doorduwen. Mogelijk wilde hij slechts goed beslagen ten ijs komen om in een volgend overleg met het RIVM/OMT tegenspraak te organiseren en een vorm van groepsdenken te voorkomen.
Het bleek ook wel dat Ruttes bedenkingen bij de Nederlandse strategie van ‘het virus gecontroleerd laten uitrazen’ niet ongegrond waren. Enkele landen hebben gehandeld in lijn met Pueyo’s advies, zoals Nieuw-Zeeland, en ook Singapore, en hadden daarmee succes.
Ook Jaap van Dissel sprak ineens van ‘hamer en dans’
En ook in het OMT verschoven de inzichten. Want in de nazomer van 2020, toen de tweede golf zich aandiende, kwamen de hamer en de dans ineens prominent naar voren in de Nederlandse coronastrategie. Niet alleen bij Rutte, die op 9 oktober 2020 sprak van een ‘macabare tango’, maar ook bij Jaap van Dissel, RIVM-directeur van het Centrum Infectieziektebestrijding, die in zijn technische briefings voor de Tweede Kamercommissie geregeld verwees naar deze metaforen.
Rutte heeft herhaaldelijk het verwijt gekregen dat hij het OMT heilig verklaarde en alleen naar virologen luisterde. Hij wilde weten of er argumenten waren voor een andere aanpak. De sms’jes tonen in elk geval aan dat hij wel degelijk oog had voor andere perspectieven en denkrichtingen. Dat valt alleen maar te prijzen.