Honderd jaar later lijkt de revolutiepoging van Troelstra kansloos, maar destijds werd daar heel anders over gedacht. Rotterdam had zich al overgegeven. En de socialisten haalden veel sociale hervormingen binnen.
Het broeide overal in Europa, in de vroege herfst van 1918. In Rusland was het jaar ervoor de tsaar afgezet en waren de communisten aan de macht. In Duitsland, dat de Grote Oorlog leek te verliezen, waren de sociaal-democraten al in de regering gehaald. Elders in Duitsland gloorde de revolutie.
Nederland was weliswaar neutraal gebleven in de wereldoorlog, maar ook hier waren honger en armoe troef. Dan was er ook nog de Spaanse Griep, die tienduizenden levens eiste. Honderdduizenden dienstplichtigen waren gemobiliseerd en ook onder hen was er veel ontevredenheid.
De burgerij vreesde een Nederlandse revolutie, radicale socialisten hoopten erop. Schrijfster Henriëtte Roland Holst, een van de voorlieden van wat even later de Communistische Partij Holland zou worden, vroeg zich af of Amsterdams burgemeester Jan Willem Tellegen en de sociaal-democratische wethouder Floor Wibaut bij de aanstaande revolutie zouden moeten worden gedood. Ze kwam tot de slotsom dat hun executie – anders dan bij de Russische tsaar en diens familie – niet per se nodig was. Maar de op te richten ‘Amsterdamse Sovjet’ diende wel het stadsbestuur ‘weg te vagen’.
De ontevredenheid onder de gemobiliseerde militairen zou een cruciale rol spelen bij de Nederlandse versie van de revolutie, die de geschiedenis in is gegaan als de Rode Week, maar eigenlijk maar drie dagen duurde. Het begon op de avond van maandag 11 november 1918 met een opruiende redevoering van de sociaal-democratische leider Pieter Jelles Troelstra in Rotterdam. Maar nog voor de revolutie vorm kreeg, werd die op woensdagavond 13 november in bloed gesmoord bij een communistische demonstratie in Amsterdam. Vanaf dat moment glorieerde vooral de contra-revolutie: voor Koningin en vaderland. Troelstra’s sociaal-democraten zouden vervolgens twintig jaar aan de zijlijn blijven staan.
Rellen onder militairen op legerplaats Harskamp
Eind oktober 1918 braken er rellen uit onder militairen op legerplaats de Harskamp, op de Veluwe. Omdat zowel in Rusland als in Duitsland soldaten en matrozen een cruciale rol hadden gespeeld bij de opstanden daar, ontstond in links Nederland het idee dat ook hier de revolutie op uitbreken stond.
Laden…
Word abonnee en lees direct verder
Al vanaf €15 per maand leest u onbeperkt alle edities en artikelen van EW. Bekijk onze abonnementen.
Bent u al abonnee en hebt u al een account? log dan hier in
Verder lezen?
U bent momenteel niet ingelogd of u hebt geen geldig abonnement.
Wilt u onbeperkt alle artikelen en edities van EW blijven lezen?