Axel Rüger: ‘Het Van Gogh is van wereldfaam’

Verwonderlijk is het niet, maar opvallend wel. Als Axel Rüger over Amsterdam, Amsterdammers, Nederland en Nederlanders praat, spreekt hij in de wij-vorm. De directeur van het Van Gogh Museum en geboren Duitser vindt bijvoorbeeld dat ‘we’ wel wat trotser mogen zijn.

‘Het is toch opmerkelijk dat we in Amsterdam, met 850.000 inwoners, twee musea hebben met meer dan twee miljoen bezoekers per jaar. Die vind je in heel Duitsland niet. We hebben het Concertgebouw, een van de beste concertzalen in de wereld, met een van de allerbeste orkesten. We hebben topopera en ballet. En dat op een paar vierkante kilometer. Dat is echt ongekend.’

Rüger is dan ook alweer twaalf jaar directeur van het Van Gogh Museum. De meester zelf deed er (tussen 1880 en 1890) twee jaar korter over om zijn volledige oeuvre van circa negenhonderd schilderijen en elfhonderd schetsen en tekeningen te vervaardigen, en intussen honderden, vaak uitvoerige brieven te schrijven aan zijn familie.

‘Van Gogh blijft fascineren’

‘Je zou denken dat je uitgekeken raakt op de kunstenaar en de mens. Maar Van Gogh blijft fascineren. Hij is nog relevant en inspireert heel veel mensen. Hij is, met Picasso, de meest erkende en beroemde kunstenaar op aarde – door zijn werk, maar ook door zijn strijd met het leven.

‘Ik ben bevoorrecht. Dit is een instituut van wereldfaam. Picasso heeft vijf musea, er is maar één Van Gogh Museum. Ik sprak ooit de directeur van het Museum of Modern Art in New York. We hadden het erover dat ik wellicht een keer wat anders wilde doen. Hij zei: “Ik leid een museum voor moderne kunst, daar zijn er heel veel van. Jij leidt een uniek museum en dat is een groot goed.”

‘Dat is helemaal waar, natuurlijk. Het is nog niet zo makkelijk om weg te gaan bij het Van Gogh Museum. Er zijn niet veel functies die een stap vooruit zouden betekenen.’

Rüger, zeer vriendelijk en beleefd, ziet er onberispelijk uit. Strak gesneden jasje, een fraai geknoopte das. Hij kan zo voor zakenbankier doorgaan. De kunsthistoricus is een museumdirecteur met veel gevoel voor commercie en zakelijkheid. Zijn museum heeft ‘een goed verdienmodel’. Hij staat voor ‘een verantwoorde bedrijfsvoering’.

Vincent van Gogh is een A-merk. In 2017 trok het museum het recordaantal van 2,3 miljoen bezoekers, onder wie bijna 2 miljoen buitenlanders. Kaartverkoop levert meer dan de helft op van de totale inkomsten van 60 miljoen euro. Van Gogh Museum Enterprises (onder meer verdiensten uit retail en licenties) is goed voor een kwart van de inkomsten.

Zijn brieven zijn allesbehalve triviaal

‘Daardoor hebben we ruimte om ambitieuze projecten en experimenten aan te gaan. Door de bekendheid van Van Gogh willen mensen iets van ons en krijgen we veel kansen en mogelijkheden voor samenwerking. Goede kunstenaars zijn onuitputtelijk waardoor je voortdurend dingen blijft ontdekken. Dat is met Van Gogh niet anders. Door de ongelooflijke schat van zijn brieven ontdek je nog meer. Die brieven zijn allesbehalve triviaal. We weten daardoor heel veel over zijn motivatie, zijn geestestoestand en hoe hij tegen de wereld aankeek.’

Dat zet telkens aan tot nieuwe projecten. Tot en met 24 juni is de tentoonstelling Van Gogh & Japan in het museum te zien. Vincent van Gogh raakte in Parijs betoverd door de Japanse prentkunst. Hij kocht zeshonderd prenten waarmee hij zich in zijn atelier omringde. ‘Na enige tijd,’ schreef hij in 1888 aan zijn broer Theo, ‘verandert je kijk, je kijkt meer met een Japanse blik, je ondergaat de kleur anders.’

Dat jaar zou hij naar het Zuid-Franse Arles vertrekken. Daar schilderde Van Gogh zijn misschien wel meest kleurrijke werk, waaronder het bekende Amandelbloesem. De tentoonstelling laat ruim honderd van de door Vincent verzamelde prenten zien. Naast schilderijen uit de vaste collectie en vele andere Japanse prenten en tekeningen. Op zaterdagen zijn er Van Gogh & Japan-avonden. De directeur houdt van programmeren. Zijn doel is om zo veel mogelijk mensen met Van Gogh in aanraking te brengen.

Laatst werden in het museum tatoeages gezet. Dat vond ik wel een behoorlijke stap’

Al jaren is er eens in de maand op vrijdagavond het op jongeren gerichte evenement Vincent op Vrijdag. ‘We hebben voor een museum een jong publiek, de gemiddelde leeftijd is 34. Met die avonden willen we een andere sfeer creëren, met onderdelen uit de jeugdcultuur.’ Hij begint te fluisteren en kijkt even bedenkelijk, als hij zegt: ‘Laatst werden in het museum tatoeages gezet. Dat vond ik wel een behoorlijke stap.’

‘Ik zou werkloosheid gaan studeren’

Rüger werd geboren in Dortmund, in de deelstaat Noordrijn-Westfalen die bekendstaat om zijn zware industrie. Vader was ingenieur en werkte voor staalbedrijven. Moeder was huisvrouw. ‘Dat ik kunstgeschiedenis wilde studeren, kwam als een verrassing voor ze. Het kwam zeker bij mijn vader hard aan. Hij vond het belachelijk; ik zou werkloosheid gaan studeren. Ik wist zelf ook dat dat een risico was.’

Hij vertrok in de zomer van 1989 naar de Vrije Universiteit in Berlijn. ‘Zelfs daar werden we tijdens het eerste college begroet met de mededeling: dames en heren, als we u één tip mogen geven, ga naar huis en denk na over een ander vak, want hierin vindt u nooit werk. Ik ben gebleven. Het interesseerde me en ik wilde er iets van maken.’

Vlak na zijn komst in Berlijn, op 9 november, viel de Muur. ‘Niemand zag dat aankomen. Ik moest ’s avonds werken. Tijdens mijn pauze kwam iemand binnen en die riep dat de Muur open was. Iedereen die er was, had zoiets van: ja, vast, zal wel. Thuis zette ik de tv aan en zag ik het. Nog bleef het onwerkelijk. Het drong pas echt tot me door toen ik ’s ochtends de deur uit ging en een Trabant uit Oost-Berlijn zag rijden.’

Een paar jaar later kreeg Rüger de kans om met een beurs van de Europese Unie verder te studeren in Cambridge in Engeland. ‘Die heb ik met beide handen aangegrepen. Cambridge was een paradijs, een rijke universiteit. Met veel ruimte, prachtige faciliteiten en docenten die tijd voor je hadden.’

Naar Berlijn teruggaan, was geen optie. Hij aanvaardde een baan voor een jaar bij een museum in de Amerikaanse stad Detroit. Daarna zou hij teruggaan naar Cambridge om te promoveren. Hij kreeg echter een beurs aangeboden van de Queen’s University in Ontario, Canada en besloot daar zijn proefschrift te schrijven – over de Nederlandse schilder en architect Bartholomeus van Bassen (1590-1652).

Ik kreeg een van de allermooiste conservatorbanen’

Dat proefschrift zou hij nooit afmaken. ‘Bij The National Gallery in Londen kwam de baan van conservator van de zeventiende-eeuwse Hollandse schilderkunst vrij. De collectie van The National Gallery is zeer omvangrijk. Die baan wordt gezien als een van de allermooiste conservatorbanen.

‘Vrienden uit Londen zeiden: misschien moet je solliciteren. Ze wisten dat er een jong iemand werd gezocht. Ik dacht: waar hebben jullie het over? Toch heb ik gesolliciteerd. Wonder boven wonder kreeg ik die baan. Ik was 31. Ik verhuisde naar Londen om in dat wereldmuseum te werken. Alles stond tot je beschikking, alles kon.’

‘In Nederland denken we internationaal’

Nog in dienst bij The National Gallery volgde hij in 2004 een leiderschapstraining voor de culturele sector. Twee jaar later werd hij gevraagd om het Van Gogh Museum te komen leiden. Hij zou daar de Brit John Leighton opvolgen. Als Rüger wordt gevraagd of het niet vreemd is dat voor de tweede keer op rij een buitenlander de directeur is, spreekt hij weer in de wij-vorm. ‘Dat zegt dat wij hier in Nederland internationaal denken en niet zo nationalistisch zijn als in sommige Europese landen. Zeker in het zuiden is het ondenkbaar dat een nationaal museum door een buitenlander wordt geleid.’

Een echte kenner van Vincent van Gogh was hij bij zijn aantreden niet.