Vergrijzend Nederland kan alleen vitaal en productief blijven als we technische opleidingen aantrekkelijker maken. Een schone taak voor het komende kabinet, schrijft Zihni Özdil.
Stelt u zich eens een prachtige, hypermoderne raceauto voor. Die staat te stralen in de showroom. Er is alleen een probleempje: niemand weet nog hoe je de motor openmaakt. Laat staan hoe je de auto repareert.
Het klinkt misschien vergezocht, maar deze metafoor komt steeds akelig dichter bij de Nederlandse realiteit. Onze kenniseconomie is zeg maar die raceauto. En er dreigt een schaarste aan mensen die in staat zijn om haar te bouwen, onderhouden en verbeteren.
Recente cijfers van de Vereniging Hogescholen laten een zorgwekkende trend zien. Terwijl de instroom in het hbo stabiel blijft en lerarenopleidingen groeien, daalt de instroom in de technische opleidingen.
Kabinet moet techniek opnieuw aantrekkelijk maken
Dit nieuws is niet enkel van belang voor één sector. Het is, zonder overdrijving, een strategische bedreiging voor ons nationale verdienvermogen. We leven in een hightech-economie. De toekomst zal steeds meer gaan over zaken als chipmachines, waterstofinnovatie, medische robots, duurzame energie, AI, enzovoort.
Als wij nu niet ingrijpen, rijden we onszelf naar de afgrond. Het nieuwe kabinet moet daarom prioriteit nummer één maken van het veel beter, en vooral aantrekkelijker, op de kaart zetten van onze technische beroepsopleidingen.
Dit gaat verder dan een campagne met stoere logo’s. Het vraagt om een cultuuromslag. Techniek moet weer ‘sexy’ worden. Niet als ‘moeilijk vak voor nerds’. Maar als het creatieve, probleemoplossende en maatschappelijk relevante vakgebied dat het is.
We moeten laten zien dat een techneut niet iemand is die eenzaam achter een bureau zit. Maar iemand is die teams aanstuurt, aan de energietransitie bouwt, slimme protheses ontwerpt of software schrijft die zorgt dat de dijken droog blijven.
Maak techniek vanzelfsprekend voor meisjes
En hier ligt een gigantische extra kans: onze meisjes. We sluiten de helft van het talentpotentieel uit door hardnekkige stereotypen. Laten we vrouwelijke ingenieurs en techondernemers naar voren schuiven als de rolmodellen die ze zijn. Een techopleiding moet net zo vanzelfsprekend zijn voor een meisje als voor een jongen.
Voor alle helderheid: ik was bij uitstek een product van dit culturele mankement van ons land. Ook ik had als ‘intellectueel’ uit de geesteswetenschappen een blinde vlek voor het Nederlandse beroepsonderwijs.
Vergrijzing bedreigt technische opleidingen
Er is een tweede probleem waar we niet langer van weg mogen kijken. En dat is demografie. Nederland vergrijst in rap tempo. Ik las dat er zelfs een tweede vergrijzingsgolf aankomt. En we maken steeds minder kinderen.
Als we dit op zijn beloop laten, wordt het probleem van de dalende instroom in tech een wiskundige zekerheid. Er zullen simpelweg elk jaar minder jongeren zijn. Punt. Dan lopen we het risico dat beroepsopleidingen voor essentiële vakken moeten krimpen of zelfs sluiten door gebrek aan studenten.
Het gevolg? Op de lange termijn holt onze kennisbasis uit, verliezen we onze innovatiekracht en zakken we af van een voorhoedeland naar een land dat afhankelijk is van technologie uit het buitenland. Dat is geen doemdenken, dat is een nuchter en feitelijk doemscenario.
We moeten gaan praten over bevolkingspolitiek
De oplossing is iets wat in de politiek zowat een doodzonde lijkt: langetermijnbeleid dat in staat is meerdere uitdagingen aan elkaar te koppelen. Ik zie hier een mooie kans voor het nieuwe kabinet. Dat moet topprioriteit maken van technisch onderwijs en nuchter kijken naar demografie.
Dit betekent bijvoorbeeld structureel meer geld voor praktijkgericht techonderwijs vanaf de basisschool. En intensieve samenwerking met het bedrijfsleven voor stages en leertrajecten. En het aantrekkelijk maken van een carrière in de techniek voor iedereen, van elke afkomst en elk gender.
Tegelijkertijd moeten we supersnel een gesprek voeren over hoe we als vergrijzende samenleving vitaal en productief blijven. Dat gesprek wordt nu te vaak doodgeslagen door een, veelal vanuit de linkse hoek komende, reflex die elke discussie over bevolkingspolitiek wegzet als ‘fascistisch’. Onze oren laten hangen naar dat soort intellectueel failliete geluiden is een bedreiging voor het landsbelang. Dus op z’n Rotterdams gezegd: voortaan glashard negeren!
Nieuw kabinet, ga aan de slag. Laat Nederland weer stralen als het land van de uitvinders, de makers en de ingenieurs. Ontwerp een deltaplan voor de technicus van de toekomst. Zorg dat onze raceauto niet alleen glanst, maar ook van binnen wordt onderhouden door de besten van de volgende generatie.
Onze welvaart, en of we straks nog zelf onze eigen toekomst kunnen bouwen, hangt ervan af.