Sommige medicijnen maken mensen meer of minder empathisch. Kunnen we met die kennis de mensheid verbeteren?
Heel voorzichtig meldde het University College London afgelopen week: ‘Dit onderzoek geeft inzicht in hersenaandoeningen die worden gekenmerkt door een gebrek aan empathie voor anderen, zoals psychopaten dat hebben.’
Britse onderzoekers kwamen erachter dat sommige bij bepaalde ziektes veel voorgeschreven medicijnen bij gezonde mensen hun morele beslissingsgedrag veranderen. Van sommige medicijnen werden mensen empathischer, van andere juist egoïstischer.
Maar de implicaties van deze bevinding kunnen een stuk verder gaan dan een beter begrip voor psychopaten. Misschien gaan ze op termijn een rol spelen in human enhancement, ofwel menselijke verbeteringstechnologieën.
Elektrische schokken
De wetenschappers onderzochten twee medicijnen: het antidepressivum citalopram, en levodopa, dat wordt ingezet tegen parkinson. De twee medicijnen beïnvloeden de signaalstoffen – zogenoemde neurotransmitters – in de hersenen. Citalopram verhoogt de concentratie van serotonine, het parkinsonmiddel verhoogt het dopaminepeil.
In het onderzoek kregen gezonde vrijwilligers een van de twee medicijnen of een placebo toegediend. Vervolgens werden ze onderworpen aan een test waarin ze in ruil voor geld zichzelf of
iemand anders pijn moesten doen.
Ze kregen bijvoorbeeld het aanbod om zeven elektrische schokken te ondergaan voor (omgerekend) 15 euro, of om voor 20 euro anoniem tien schokken aan een ander uit te delen.
Net als in eerdere experimenten bleek dat mensen die een placebo kregen, liever zichzelf pijn doen dan anderen, een fenomeen dat hyperaltruïsme heet. Bij de deelnemers die het antidepressivum gebruikten, was dit ook zo, alleen was de prijs die zij wilden voor een schok een stuk hoger dan bij de placebogroep.
Door de hogere concentratie serotonine krijgen mensen blijkbaar meer aversie tegen pijn en tegen het pijnigen van anderen.
Antidepressiva
Het parkinsonmedicijn deed het tegenovergestelde. Het hyperaltruïstische effect verdween: de verhoogde dopamineconcentratie zorgde ervoor dat mensen egoïstischer werden en minder moeite hadden om een ander pijn te doen.
Het verschil tussen zelfpijniging en het pijn doen van een ander verdween. Opvallend was dat ze ook minder twijfelden: mensen die levodopa kregen, namen de beslissing sneller.
De medicijnen zijn niet de eerste waarvan bekend is dat ze iemands morele gedrag kunnen veranderen. Soms al krijgen psychiatrische patiënten antidepressiva om hun impulsiviteit en agressieve gedrag in te tomen.
De vondsten hebben de aandacht getrokken van ethici en filosofen. Zo gaan er stemmen op om op termijn zulke medicijnen in te zetten in gevangenissen. Als het morele gedrag van gedetineerden kan worden verbeterd, daalt wellicht de kans dat ze opnieuw in de fout gaan.
Huiverig
Een groep die human enhancement voorstaat, de transhumanisten, pleit er zelfs voor deze middelen veel breder in te zetten. Volgens hen is de hele maatschappij gebaat bij een verbeterde moraal. Het zou meer begrip kunnen kweken voor andere culturen of zelfs mensen meer gevoel kunnen geven voor problemen als klimaatverandering.
De voorstanders stellen dat het hele leven draait om het aanleren van een goede moraal. Dat begint met opvoeding en onderwijs. Waarom zouden medicijnen daarbij niet kunnen helpen?
Veel ethici zijn daar echter huiverig voor. Zij stellen dat dergelijke medicijnen de vrije wil aantasten. Grootschalige toepassing is op korte termijn sowieso niet waarschijnlijk. Veel van deze medicijnen werken slechts korte tijd, te kort om een echt verschil te maken.
Bovendien is het effect van veel van deze middelen afhankelijk van de omstandigheden, en kunnen ze een tegengestelde uitwerking hebben.
Elsevier nummer 29, 18 juli 2015