Een expositie in Antwerpen belicht het kunstenaarsgezelschap De Pelgrim. Vlaamse schrijvers als Felix Timmermans trokken ten strijde tegen de moderne tijd.
Ook citymarketing kan tegenwoordig niet meer zonder grote woorden. Zo wil Antwerpen dit jaar bezoekers trekken met een festijn vol ‘verbluffende expo’s’ en ‘adembenemende muziekconcerten’ dat – toe maar – je kijk op de toekomst zal veranderen. De naam van het tot en met november durende ‘stadsfestival van traditie en vernieuwing’ is: Barokke influencers.
Dit is een vlag die niet meteen duidelijk maakt wat de lading is. Het festival blijkt te gaan over katholieke intellectuelen. In deze omschrijving van het onderwerp heeft zowel het adjectief als het zelfstandig naamwoord vermoedelijk eerder een afschrikkende dan een lokkende werking. Daarom hebben de organisatoren gekozen voor het weelderig klinkende ‘barokke’ in combinatie met het de jeugd aansprekende begrip ‘influencers’.
De invloedrijke opiniemakers zijn in dit geval jezuïeten, die eeuwenlang een belangrijke rol hebben gespeeld in de culturele ontwikkeling van Antwerpen. Zij staan bekend als de denkers en studiebollen onder de rooms-katholieken. Hoewel de bekendste hedendaagse vertegenwoordiger van hun orde, de populistische paus Franciscus, deze reputatie niet bepaald bevestigt.
Jezuïeten wilden religieus geïnspireerde gemeenschapskunst
Tot het aanbod van het stadsfestival behoort een bescheiden expositie die zelfs met de beste wil van de wereld niet verbluffend kan worden genoemd. Maar De Pelgrim in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen is wellicht wel de moeite waard voor de enkeling met interesse in de militante houding van een handjevol Vlaamse katholieke kunstenaars tussen de twee wereldoorlogen.
De Pelgrim was een kunstbroederschap waarbij de jezuïeten nauw betrokken waren. Zij wilden in een turbulente tijd bijdragen aan religieus geïnspireerde gemeenschapskunst als tegenwicht tegen allerlei nieuwerwetse verschrikkingen. In het bijzonder werden de pijlen gericht op de onheilige drie-eenheid van de moderne massacultuur: film, foxtrot en football.
Katholiek
De tragische kardinaal Simonis, de vliegende non Anima Christi, de hoogste Nederlander in het Vaticaan Karel Kasteel, de zwaarmoedige Antoine Bodar: zij komen allen aan bod in Katholiek.
Het boek Katholiek kost € 14.95 en is te bestellen via tijdschriftnu.nl of bel 020-8947553.
Felix Timmermans stelde zijn werk in dienst van het geloof
De bekendste van het gezelschap was Felix Timmermans (1886-1947). In het begijnhof in zijn woonplaats Lier sprak de auteur van de populaire en vreugdevolle roman Pallieter in 1924 met enige geestverwante collega’s af hun werk volledig in dienst te stellen van het katholieke geloof. Léonce Reypens (1884-1972) werd de gangmaker van De Pelgrim. In een manifest formuleerde de jezuïet als artistiek doel het benaderen van ‘de eeuwige schoonheid die in God is’.
Op de tentoonstelling in Antwerpen vallen schilderijen en uitgaven van de roomse idealisten te bekijken. Zoals De harp van Sint Franciscus, een bewonderend boek uit 1933 waarin Felix Timmermans de woorden en daden van de vermaarde heilige uit Assisi in kleurrijke taal beschreef.
Mysticus Jan van Ruusbroec fungeerde als katholiek rolmodel
Het wijzen op rolmodellen uit lang vervlogen tijden paste goed bij de doelen van Timmermans en de zijnen. Ze wilden hun streven naar vernieuwing verankeren in de traditie. Daarom grepen zij ook terug op de wijsheid van middeleeuwse mystici als Jan van Ruusbroec.
Bezoekers van de expositie De Pelgrim zullen vermoedelijk niet met een veranderde blik op de toekomst huiswaarts keren. Wel hebben ze een aardig beeld gekregen van de historische strijd van bezorgde en nostalgische katholieken tegen de moderne tijd. Een strijd die zij overduidelijk hebben verloren.