De historische verzamelwoede van Philipp Franz von Siebold

Heel positief klonken zijn bespiegelingen over zijn woonplaats Leiden zeker niet altijd. In een brief aan zijn moeder klaagde Philipp Franz von Siebold (1796-1866) onder meer over het ongezonde Hollandse klimaat. Door de kille zuidenwind die alles hulde in een kleed van naargeestigheid en droefenis, had hij het gevoel te leven in een voorportaal van de dood. De enkeling die hij op straat tegenkwam, zo schreef hij somber, doemde als een spook op en verdween kort daarna zwijgend in het niets. ‘Nu begrijp ik pas waarom dit volk zo stil en ingetogen, zo in zichzelf gekeerd kan zijn.’

Ondanks deze weinig warme woorden houden de Leidenaren de in de Duitse stad Würzburg geboren arts graag in ere. Dit jaar hebben zij zelfs uitgeroepen tot Sieboldjaar. Met als aanleiding een twee eeuwen geleden gemaakte reis naar Japan. Siebold had dienst genomen in het Nederlandse leger en vertrok in 1822 als chirurgijn-majoor naar Batavia, het huidige Jakarta. Daar maakte hij met zijn grote wetenschappelijke passie en kennis zo’n indruk op de gouverneur-generaal van Nederlands-Indië, dat hij de opdracht kreeg zich als arts te vestigen en een natuurhistorische verzameling aan te leggen op Deshima.

Na een zware reis, waarop hij ternauwernood aan de verdrinkingsdood ontsnapte, kwam Siebold op 11 augustus 1823 aan op dit kunstmatige eilandje in de haven van Nagasaki, waar Nederland een handelspost had. Daar maakte hij furore als geneesheer en als adviseur van de Nederlandse autoriteiten. Maar zijn naam leeft vooral voort door zijn verzamelwoede. Hij legde imponerende collecties aan op het gebied van de Japanse flora en fauna, die hij liet verschepen naar Nederland. Zo fungeerde hij als een belangrijke bruggenbouwer tussen twee naties.