Er mankeert veel aan de economische paragraaf in het verkiezingsprogramma van GroenLinks-PvdA, schrijft hoogleraar economie en overheidsfinanciën Bas Jacobs.
Veel voorstellen van politieke partijen maken Nederland economisch niet beter, maar juist slechter. Dat geldt ook voor de herverdelingsagenda van GroenLinks-PvdA – de economische kern van zijn verkiezingsprogramma.
Het is volkomen legitiem dat een linkse partij een grotere overheid wil, de inkomens- en vermogensverschillen wil verkleinen en meer belasting wil heffen om het klimaatprobleem op te lossen of om te investeren in huisvesting en onderwijs. Dat hoeft natuurlijk niet ieders politieke wens te zijn.
Maar de vraag voor economen is of de plannen van GroenLinks-PvdA kunnen worden gerealiseerd tegen de laagste kosten voor de samenleving. Dat is bepaald niet het geval. De herverdelingsagenda van GroenLinks-PvdA verbrandt welvaart.
Hoger toptarief in de inkomstenbelasting schaadt economie
Deze partij wil een veel hoger toptarief in de inkomstenbelasting. Uit onderzoek van het Centraal Planbureau (CPB) blijkt dat dit niets aan extra inkomsten voor de overheid oplevert, maar wel meer schade aan de economie berokkent, omdat mensen minder werken, ondernemen, belasting ontwijken of zelfs ontduiken.
Het is een raadsel dat hetzelfde CPB bij de doorrekeningen dit soort voorstellen nog steeds honoreert met hogere belastingopbrengsten.
Hypotheekrenteaftrek afbouwen vergroot ongelijkheid
GroenLinks-PvdA wil de hypotheekrenteaftrek volledig afbouwen, terwijl een klein eigenwoningforfait (standaardtarief 0,35 procent) blijft staan. Daarmee haalt een linkse partij het eigen huis geleidelijk uit de fiscaliteit.
De ongelijkheid tussen generaties en in vermogen neemt toe, want ouderen hebben hun huis meer afgelost. Onroerend goed wordt zo een nog belangrijkere spil in de vermogensopbouw en de overerfbaarheid van vermogen.
Linkse partijen zouden moeten bepleiten om het eigen huis net zo te belasten als ander vermogen. Dat betekent dat het tarief van de hypotheekrenteaftrek hetzelfde blijft, want dat is vrijwel gelijk aan dat van box 3. Het eigenwoningforfait moet geleidelijk en fors worden verhoogd, naar 2,5 procent, zodat het inkomen (in natura) uit het eigen huis correct wordt belast.
Gratis kinderopvang en lagere zorgkosten werken averechts
Ook wil GroenLinks-PvdA de toeslagen vervangen door een negatieve inkomstenbelasting via een uitkeerbare inkomensafhankelijke heffingskorting.* Dat is wel een stap in de goede richting.
Bovendien wil GroenLinks-PvdA gratis kinderopvang, lagere zorgpremies en eigen risico, en op termijn ook het verdwijnen van de huurtoeslag (hoe precies is onduidelijk). Zeker is dat als de overheid allerlei voorzieningen gaat betalen, de kosten de pan uit rijzen, omdat mensen een veel groter beroep zullen doen op bijvoorbeeld kinderopvang en zorg.
Bovendien zullen vooral de hogere inkomensgroepen en de kinderopvangbedrijven profiteren van gratis kinderopvang, zonder dat vrouwen veel meer gaan werken.
Doelmatiger en eerlijker is om alle toeslagen en heffingskortingen zoveel mogelijk te bundelen in één uitkeerbare heffingskorting op basis van inkomen, vermogen, arbeidsdeelname, gezinssamenstelling en huur, terwijl de kinderopvangtoeslag wordt omgezet in een inkomensafhankelijke bijdrage.
Zwaardere belasting op vermogen jaagt kapitaal weg
GroenLinks-PvdA wil dat inkomen uit vermogen net zo zwaar wordt belast als inkomen uit arbeid in box 1. De tarieven in box 2 en box 3 bewegen dan naar de 50 procent. Daarbovenop wil GroenLinks-PvdA de belastingen op bedrijfswinsten en op vermogen ook nog eens fors verhogen.
Daarmee zal de totale, effectieve belastingdruk op inkomen uit vermogen voor bepaalde belastingbetalers veel hóger worden dan die op arbeidsinkomsten. Sterker, een euro bedrijfswinst in de handen van een vermogende kan gemakkelijk meer dan 100 procent worden belast: eerst via de winstbelasting, dan via box 2 of 3, en vervolgens nog eens via de vermogensbelasting.
De wetenschappelijke consensus is dat inkomen uit vermogen niet zo zwaar kan worden belast als inkomen uit arbeid, omdat dit veel schadelijker is voor de economie en mobieler vermogen vertrekt naar het buitenland als het effectieve belastingtarief veel hoger wordt dan 50 procent.
De belastingplannen van GroenLinks-PvdA ondermijnen besparingen, ondernemerschap en investeringen. En de verdeling van inkomen en vermogen zal evenmin eerlijker worden als de rijken of hun geld naar het buitenland worden gejaagd.
Alternatief: vlak belastingtarief en hogere erfbelasting
GroenLinks-PvdA had moeten pleiten voor één geïntegreerd belastingregime waarin alle inkomsten uit huizen, beleggingen, ondernemingen en vermogenswinsten eenmalig worden belast tegen een vlak, totaal belastingtarief van maximaal zo’n 35 procent met daar bovenop een hogere erfenisbelasting.
Dat levert vele miljarden en een substantiële vermindering van de inkomens- en vermogensongelijkheid op, zonder dat de economie grote schade wordt berokkend of kapitaalvlucht optreedt.
Hoger minimumloon en strengere huurregulering pakken verkeerd uit
GroenLinks-PvdA wil het minimumloon verhogen en nóg zwaarder de huren reguleren. Ook dat is domme herverdelingspolitiek. Hogere minimumlonen zijn verkapte belastingverhogingen, die worden betaald door aandeelhouders, klanten of andere werknemers in bedrijven waar mensen op het minimum werken.
Beter is om hen direct te belasten via een hogere winstbelasting, btw of inkomstenbelasting en de opbrengst aan de werkenden op het minimum te geven. Dan verliezen mensen op het minimum niet hun baan omdat ze te duur zijn geworden voor hun werkgever.
Een hoger minimumloon leidt, via de koppeling, tot hogere AOW-uitkeringen: een miljardenaanslag op het overheidsbudget. Het inkomen van arme ouderen kan beter worden verhoogd via een hogere (uitkeerbare) ouderenkorting, zonder de enorme groep welgestelde ouderen volkomen onnodig een douceurtje te geven.
Nog sterkere huurregulering schakelt het prijsmechanisme verder uit en is een hogere impliciete belasting op verhuurders. Omdat zij nu minder huur ontvangen, bouwen ze nog minder woningen.
Doordat huren al ver onder de marktprijs liggen, zijn de wachtlijsten zo lang. GroenLinks-PvdA verergert deze problemen, ook door nog hardere eisen bij nieuwbouw te stellen aan het aantal sociale huurwoningen, milieuvriendelijkheid en verhuurregels.
Linkse politiek verdient beter economisch beleid
Niet alleen rechtse politieke partijen bedrijven economisch populisme. Ook linkse partijen doen dat. Het is niet zo dat GroenLinks-PvdA niet beter kan weten, ze wil niet beter weten. Omdat slimme, doordachte herverdelingspolitiek electoraal kennelijk niet scoort en domme plannen wel. Nederland verdient veel betere linkse politiek.
* Rectificatie: In een eerdere versie van dit artikel werd abusievelijk gemeld dat GroenLinks-PvdA zou pleiten voor een basisinkomen ter vervanging van de toeslagen in het conceptverkiezingsprogramma van 2025. Dat is niet correct. Dat stond in het verkiezingsprogramma van 2023. De passage rondom het basisinkomen is daarom geschrapt.