Van kilometerheffing tot gratis ov – zo willen partijen mobiliteit grondig veranderen

De feiten: Belangrijke keuzes in mobiliteit en infrastructuur

Bron: Algemene Rekenkamer, ANWB

Naast grote thema’s als stikstof, netcongestie en de woningmarkt is mobiliteit een wellicht wat onderbelicht onderwerp bij de Tweede Kamerverkiezingen 2025. Toch staat er veel op het spel.

Mobiliteit houdt de economie letterlijk en figuurlijk draaiende en dat maakt het belang van sterke infrastructuur groot. Gelukkig is die infrastructuur in Nederland over het algemeen van hoge kwaliteit, maar dat is nog niet zo vanzelfsprekend.

Mobiliteit onder druk: meer files, duurder ov en onzekere autobelastingen

De achterstanden in onderhoud van infrastructuur nemen toe, terwijl het aantal files op de weg groeit. Tegelijkertijd wordt het gebruik van het openbaar vervoer (ov) duurder.

Ook worstelt de overheid met de balans tussen de ingroei van zero-emissie-voertuigen en het op peil houden van de schatkist middels autobelastingen.

Hoe willen politici deze problemen aanpakken? In aanloop naar de verkiezingen publiceerden politieke partijen hun programma’s, met daarin hun visie op mobiliteit.

Wie zegt bijvoorbeeld wat over mobiliteit in het verkiezingsprogramma?

PVV: ‘Autorijden is een vorm van vrijheid en welvaart, maar het wordt de automobilist al jarenlang steeds moeilijker gemaakt. De PVV wil daarom geen rekeningrijden, geen verbod op de verkoop van brandstofauto’s en niet verplicht elektrisch rijden – nooit en te nimmer. Daarnaast willen we op de snelweg de hele dag 140 km/u rijden.’
BBB: ‘Jarenlang beleid dat vooral gericht was op kostenbeheersing en stedelijke knooppunten heeft geleid tot achteruitgang in regio’s en buitengebieden. BBB vindt dat dit anders moet: iedereen in Nederland, van Randstad tot Achterhoek en van Heuvelland tot de Wâlden, moet zich veilig, betaalbaar en betrouwbaar kunnen verplaatsen.’
CDA: ‘We investeren in de basis op orde. Veel bruggen, tunnels, viaducten, sluizen en spoorwegen naderen het einde van hun technische levensduur. Onderhoud, vervanging en renovatie daarvan is van groot belang om Nederland in beweging te houden.’
D66: ‘Nieuwe woonwijken krijgen voorzieningen waar je binnen 15 minuten naartoe kunt lopen. Voor als je verder moet reizen, komt er lightrail. Met snelle treinen reis je tussen grotere steden. Er komen meer fietspaden en veel meer schone deelauto’s. En in de toekomst kunnen pakketten misschien wel met drones worden bezorgd en rijden er zelfrijdende auto’s die mensen en spullen vervoeren.’
SP: ‘Het openbaar vervoer moet zo snel mogelijk vrije toegang bieden. In opmaat hiernaartoe maken we het openbaar vervoer direct goedkoper door de prijzen met 25 procent te verlagen en een goedkoop maandabonnement (zoals het Duitsland-ticket) in te voeren. Ook maken we stads- en streekvervoer meteen gratis voor ouderen (65+), kinderen (12-), scholieren en mensen met een beperking.’

EW’s visie: Extra investeringen infrastructuur zijn hard nodig

Door: Max Erich, redacteur Economie

Zonder extra geld dreigt het verkeer verder vast te lopen. Volgens prognoses van het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid (KiM) wordt het op de weg en via het spoor, water en de lucht nog drukker.

Partijen lijken zich bewust van de problematiek. Uit de doorrekeningen van het Centraal Planbureau (CPB) blijkt dat ze vrijwel allemaal extra geld uittrekken voor het thema bereikbaarheid.

Linkse partijen kiezen voor ov-investeringen en kilometerheffing in plaats van motorrijtuigenbelasting

Opvallend is dat partijen aan de linkerzijde – ChristenUnie, D66, GroenLinks-PvdA en Volt – de hoogste extra investeringen inplannen, waarbij de focus veelal op ov en spoor ligt.

Daarnaast verdwijnt bij deze partijen de motorrijtuigenbelasting (mrb). Daarvoor in de plaats voeren zij een kilometer- of congestieheffing in. Dat gebeurt over het algemeen budgetneutraal, dus zonder lastenverzwaring.

Kilometerheffing effectief tegen uitstoot; meeste partijen verhogen infrastructuurbudget

De kilometerheffing levert wel meer op als het gaat om het terugdringen van broeikasgasemissies door het wegverkeer. Dat is belangrijk omdat de sector mobiliteit volgens de Klimaat- en Energieverkenning (KEV) 2025 tekortschiet in het halen van de klimaatdoelen.

Ook bij VVD, NSC, SGP, CDA en JA21 stijgen de investeringen in infra, zij het in mindere mate. Het extra geld gaat zowel naar weg als spoor. Uit dit rijtje kiest enkel het CDA voor een congestieheffing: een heffing tijdens de spits in drukke gebieden. De BBB kiest als enige niet voor extra uitgaven ten opzichte van het huidige beleid.

Extra investeringen moeten bereikbaarheid verbeteren zonder nieuwe mobiliteitsbelastingen

Uiteraard kosten de extra investeringen in bereikbaarheid geld. Die uitgaven lijken niet direct te leiden tot extra belastingen op mobiliteit, maar meer vanuit de algemene middelen te komen. Vooral het bedrijfsleven wordt zwaarder belast.

Daar staat in dit geval tegenover dat extra geld voor infrastructuur ook bijdraagt aan een goed ondernemersklimaat. Ook leiden de investeringen tot iets meer economische groei. Het belangrijkste is dat congestie wordt tegengegaan en dat bereikbaarheid niet uitgroeit tot een volgend crisisdossier.

Verdere verdieping: Plannen en praktijk

Bron: Centraal Planbureau, Bouwend Nederland

Meer informatie over de doorrekening van de partijprogramma’s is te vinden op de website van het CPB.

Een aantal partijen, zoals de PVV en de SP, deden niet mee aan de doorrekening van het CPB.

Van gratis ov tot 140 km/u: partijen verschillen sterk over mobiliteit

De PVV stelt in haar verkiezingsprogramma de lasten voor automobilisten te willen verlagen en betaalbare treinkaartjes te willen.

De auto krijgt vrij baan: er moet meer asfalt komen en de maximumsnelheid gaat (waar mogelijk) naar 140 kilometer per uur. De SP zet radicaal in op openbaar vervoer en wil ook liefst dat dit uiteindelijk gratis wordt.

Tot op heden zijn er weinig reacties op de doorrekening van het CPB en het thema bereikbaarheid.

Wel vindt Bouwend Nederland het positief dat veel partijen flink investeren in de ‘grootste instandhoudingsopgave ooit’ van wegen, bruggen en dijken.

Nieuwbouw dreigt vast te lopen door stikstofslot op infrastructuur

Tegelijkertijd waarschuwt deze branchevereniging van bouw- en infrabedrijven voor nieuwe uitdagingen.

Zo moeten de komende jaren nieuwe woonwijken verrijzen om het tekort aan woningen op te lossen. De ontsluiting van nieuwe woonwijken is volgens Bouwend Nederland echter niet mogelijk door het stikstofslot.