De overheid wil de verkoop van groente en fruit stimuleren door de btw erop te schrappen. Maar heeft zo’n maatregel wel zin? Waarschijnlijk niet, zeggen deskundigen.
Het kabinet wil het tarief van de btw op groente en fruit verlagen van 9 procent naar 0 procent. Hoe lager de btw, hoe lager de prijs in de winkel, en hoe meer groente en fruit de consument kan en hopelijk zal kopen. Nederlanders eten namelijk nog lang niet de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid groente (250 gram) en fruit (200 gram).
De btw-verlaging staat in het Coalitieakkoord
‘De maatregel is opgenomen in het Coalitieakkoord om de gezonde keuze te vergemakkelijken,’ zegt woordvoerder Ruben van Dorssen van het ministerie van Volksgezondheid. ‘Daarnaast komen er prijsmaatregelen de andere kant op, zoals een suikertaks.’ Het kabinet maakt gezonde producten goedkoper, en de ongezonde juist duurder.
Een nauwelijks merkbaar effect: ‘Drie druiven, of een bloemkoolroosje extra.’
Binnenkort staan Europese btw-regels een minimumtarief voor groente en fruit van 0 procent toe (dat is nu nog 5 procent). Met het nultarief geeft de overheid ook het signaal af dat gezond eten belangrijk is.
Staatssecretaris krijgt negatief advies over btw-verlaging
Toch is het de vraag of een tarief van 0 procent daadwerkelijk zin heeft. In elk geval zijn de ambtenaren op het ministerie van Financiën daarvan lang niet overtuigd. Zij stuurden hun staatssecretaris Marnix van Rij (CDA) bij zijn aantreden hun ongezouten opvatting.
Niet aan beginnen! Het is wetstechnisch erg lastig in te voeren, consumenten kopen er vermoedelijk niet meer groente en fruit door, terwijl de maatregel kostbaar is. Er zijn meer partijen met vergelijkbare kritiek. Onder meer het Centraal Planbureau, geldfonds IMF en Rabobank hebben hun bedenkingen.
Harde lobby
‘Als het te mooi klinkt om waar te zijn, dan is het dat waarschijnlijk ook,’ schreven Cindy van Rijswick (47) en Sebastiaan Schreijen (50) van RaboResearch in januari over de voorgenomen btw-verlaging op groente en fruit. De twee werken op de afdeling van Rabobank die de wereldwijde ontwikkelingen in de agri- en voedingsector in de gaten houdt. De voorgenomen btw-verlaging volgen zij dan ook op de voet.
‘De sector heeft terecht hard gelobbyd om meer erkenning te krijgen voor het belang van groente en fruit in een gezond eetpatroon,’ zegt Van Rijswick. ‘Maar of een btw-verlaging het gewenste resultaat oplevert, is de vraag.’
Prijs reageert voor de helft
Prijselasticiteit speelt daarin een belangrijke rol: hoe reageert de consument op veranderende prijzen? ‘Volgens de theorie kennen groente en fruit een prijselasticiteit van 0,5 of net iets meer. Als je de prijs met 9 procent verlaagt, dan heb je ongeveer 4,5 procent hogere afzetvolumes,’ legt Schreijen uit. Dat hogere afzetvolume vertaalt zich in gemiddeld 15 gram groente of fruit per persoon per dag meer. Een nauwelijks merkbaar effect, zegt Schreijen. ‘Drie druiven, of een bloemkoolroosje extra.’
Dat effect treedt overigens alleen op als het btw-voordeel daadwerkelijk wordt aangewend om meer groente en fruit te kopen. Jaarlijks kopen consumenten voor 5,7 miljard euro aan groente en fruit in de supermarkten – die het leeuwendeel van de omzet voor hun rekening nemen. Daarop zit ongeveer een half miljard euro aan btw. Schaf je die af, dan betekent dat een besparing van 29 euro per persoon per jaar.
‘Maar de consument denkt misschien wel: wacht eens even, ik betaal aan de pomp 2,15 euro voor 1 liter benzine, daar geef ik het prijsvoordeel aan uit.’ Of het kan zelfs averechts uitpakken, vult Van Rijswick aan. ‘Buitenlands onderzoek laat zien dat het voordeel soms juist werd uitgegeven aan ongezond eten.’ In het Verenigd Koninkrijk drinken consumenten sinds de invoering van een suikertaks minder frisdrank, maar ze snoepen wel meer. ‘Ik drink geen suikerhoudende cola, dus mag ik mezelf trakteren op een gevulde koek,’ schetst Schreijen het consumentengedrag.
Supermarkten lachende derde?
Het btw-voorstel heeft nog meer nadelen. Komt de prijsverlaging wel bij de consumenten terecht of steken de supermarkten het geld in hun zak? Veel prijzen zijn typische supermarktprijzen. Bijvoorbeeld 1,99 euro voor een zak appelen. Wordt dat dan 1,83 euro? Waarschijnlijk niet. Van Rijswick en Schreijen noemen maatregelen die mogelijk effectiever zijn. De btw-verlaging kost de schatkist een half miljard euro, dat geld kan de overheid ook besteden aan schoolfruit of -groente.
Wonderlijk genoeg kan de Belastingdienst de btw-maatregel eenvoudig uitvoeren, omdat in de (stokoude) software een tarief van 0 procent al is geprogrammeerd. Toch voorkomt het niet dat de maatregel bedrijven en Belastingdienst opzadelt met grote uitvoeringsproblemen. Dat begint met de vraag welke producten onder het nultarief moeten gaan vallen. Alleen verse groente en fruit? Diepvriesgroente? Groentesoep? Groenteburgers? Appelmoes?
Voedingsmiddelenproducenten zullen er flinke strijd over leveren. Bakkers hebben zich al gemeld met de vraag of voor hun volkorenbrood (gezond!) ook een nultarief gaat gelden. En wat te doen met het schijfje komkommer (0 procent btw) op de hamburger (9 procent btw)? Bedrijven krijgen er een flinke kluif bij in hun btw-administratie.
Afschaffen van de btw op groente en fruit heeft vooral symbolische betekenis. Wanneer de maatregel ingaat, is nog niet bekend.