Dit zijn de grootste familiebedrijven

Van autodealer en supermarktketen tot slachterij en bouwer. Elsevier presenteert voor de vierde keer de honderd grootste familie­bedrijven. Immuun voor crisis zijn ze niet, maar de meeste houden het hoofd prima boven water.

Stabieler kan haast niet. In 2013 stelde Elsevier voor het eerst de Top-100 van grootste familiebedrijven samen. De bovenste drie van toen zijn de bovenste drie van nu: bierbrouwer Heineken, energieconglomeraat SHV en zakenreisbureau BCD.

Sterker, van de vijftien ondernemingen die destijds de lijst aanvoerden, staan er dertien nog steeds tussen die elite. Twee verdwenen eruit: Damen Shipyards zakte naar plaats 16 en Detailresult Groep (het bedrijf achter de supermarktketens Dirk van den Broek en DekaMarkt) naar 17. Nieuw, sinds 2013, bij de eerste vijftien zijn groothandel Sligro Food Group (7) en offshorebedrijf Heerema Group (13).

Elsevier stelde ook deze vierde editie van de Top-100 samen met hulp van dataleverancier Bureau van Dijk. Heineken is net als in 2014 en 2015 de nummer 1. In 2013 was dat nog SHV van de familie Fentener van Vlissingen.

Stabiliteit

Dat zit onder meer in de distributie van lpg en is eigenaar van Mammoet (zwaar transport) en van investeringsmaatschappij NPM Capital. SHV raakte door verkoop van bedrijfsonderdelen de laatste jaren wat achterop bij Heineken, maar komt na overname van visvoerproducent Nutreco, in maart 2015, weer in de buurt van de brouwer. Zette die in 2015 20,5 miljard euro om, SHV deed 18,1 miljard.

Verrassend is die stabiliteit niet. Familiebedrijven staan bekend om hun langetermijndenken en rentmeesterschap: het bedrijf is het familievermogen, en dat moet groeien voor toekomstige generaties.

Voorzichtig? Ook familiebedrijven deinzen niet terug voor overnames

Daarom nemen ze geen al te grote risico’s en zijn doorgaans sterker gefinancierd dan niet-familieondernemingen, waardoor ze beter in staat zouden zijn om crises te overleven. Daar staat tegenover dat ze in periodes van hoogconjunctuur kansen missen, minder snel profiteren en ook minder hard groeien.

Wat dat laatste betreft zijn er natuurlijk uitzonderingen, zeker in de Top-100. Heineken – waar Freddy’s dochter Charlene de Carvalho-Heineken de leiding heeft – en ook SHV draaien hun hand niet om voor grote overnames. Dat geldt ook voor supermarktgroep Jumbo van de familie Van Eerd, de nummer 5 in de Top-100.

Vanaf 2005 groeide die keten door overnames (van honderden Super de Boer- en C1000-winkels) rap uit tot de – op Albert Heijn na – grootste van het land. En onlangs nam Jumbo tientallen La Place-restaurants over uit de failliete V&D-boedel. De industriële VDL Groep van de familie Van der Leegte (op plaats 9) ziet de omzet, mede door acquisities, ook al jaren flink groeien.

Slachtoffers

Hoe doen de familiebedrijven het eigenlijk? In de vier jaar waarin Elsevier de Top-100 samenstelde, waren de naweeën voelbaar van de economische crisis die eind 2008 begon. Onder de grote familiebedrijven vielen, in weerwil van hun imago, toch ook de nodige slachtoffers.

In de vier edities hebben in totaal 130 bedrijven in de lijst gestaan – vooral onderin was het een komen en gaan van onder­nemingen. Soms ontdekte Elsevier nog familiebedrijven (het liefst blijven ze onder de radar), soms kwamen ze in de lijst terecht door groei. Van die 130 familiebedrijven gingen er zes failliet. De grootste en bekendste is reisorganisatie OAD van de familie Ter Haar.

Familiebedrijven zijn zeker niet immuun voor tegenslag. De problemen van de warenhuizen van V&D zullen bijvoorbeeld herkenbaar zijn voor Blokker. Het moederconcern van ketens als Blokker, Big Bazar, Bart Smit en Marskramer maakt barre tijden door. Het zag de omzet met 15 procent dalen, kukelt daarmee uit de top-10 en eindigt dit jaar op plaats 14.

De neef van de legendarische, in 2011 overleden, Jaap Blokker werd door de commissarissen toch te licht bevonden, nadat ze hem eerder, in 2012, tot opvolger hadden gekozen. Nu mag iemand van buiten de familie het als CEO proberen: Casper Meijer, afkomstig van de Britse supermarktketen Morrisons.

Toch bankroetFamiliebedrijven hebben de naam voorzichtig te zijn. Toch zijn de afgelopen jaren enkele ondernemingen uit de Top-100 van grootste familiebedrijven failliet gegaan. Meest in het oog springend was de ondergang van reisorganisatie OAD, van de familie Ter Haar. Die vecht nu een rechtszaak uit met de Rabobank over diens rol in het faillissement. Veel bedrijven die failliet gingen, zaten in sectoren die zwaar door de crisis werden getroffen, zoals catering (Kruidenier Groep), autoverkoop (Pouw Automotive Group) en retail (Etam Groep).
Tankbouwer Verwater Group uit Hoogvliet, van de familie Verwater, kwam in geldnood, maar werd gered door een groep vermogende Rotterdammers. De Nijmeegse slachterij Hilckmann ten slotte, hield in februari 2016 op te bestaan, volgens de directie omdat China geen exportvergunning verleende. De liquidatie van de onderneming is omstreden: het bedrijf kreeg in 2015 nog 21 miljoen euro van de gemeente om het bedrijf te verplaatsen naar een locatie buiten de stad. Het gemeentebestuur wil het geld nu terug.

Kledingbranche

Ook WE International (op 71) draait niet lekker. De kledingwinkels zien hun omzet al enkele jaren sterk dalen. WE publiceerde voor het laatst cijfers over boekjaar 2014/2015. Toen was de omzet 295 miljoen euro, het jaar ervoor bijna 100 miljoen meer. De winkels van WE hebben last van de concurrentie van goedkopere ketens als Hennes & Mauritz, Zara en Primark.

De lijst laat een bonte stoet van bedrijven zien, vanzelfsprekend ook in kwakkelende sectoren. Zo maken de meeste bouwbedrijven in de lijst moeilijke tijden door. Net als de niet-familiebedrijven in de bouw, waaronder BAM en Ballast Nedam, dat begin dit jaar van de beurs werd gehaald.

De grootste, Koninklijke VolkerWessels (op 6), zag de omzet licht dalen, maar kan door zijn omvang wel wat lijden. De laagst geklasseerde bouwer, Hurks Groep (88), zag zijn omzet in 2014 met 22 procent dalen tot 237 miljoen euro. Het nettoverlies bedroeg 21,4 miljoen euro. In 2013 was dat 14,9 miljoen.

Vrolijker nieuws is er bij de Ten Brinke Groep (50). Die boekte een omzetstijging van 18 procent. Het bedrijf zetelt in Varsseveld in de Achterhoek en haalt zijn meeste werk uit Duitsland, dat geen huizencrisis kende.

Veel bedrijven in de Top-100 zijn supermarktketens. Op Jumbo na zijn dat allemaal vooral regionale spelers, waaronder Jan Linders (63) uit Limburg en Poiesz (66) uit Friesland. Ondanks de toegenomen concurrentie, de prijsdruk en de opkomst van internet houden die goed stand. Het zijn oude, vertrouwde namen waar lokale klanten graag blijven komen.

15. Van Oord
Het baggerbedrijf dat verantwoordelijk is voor de palmboomeilanden in Dubai en de Tweede Maasvlakte bij Rotterdam, beleefde in 2015 een topjaar, met een recordomzet en mooie opdrachten. Zoals voor de aanleg van windparken voor de Nederlandse kust en het uitdiepen van het tweede Suezkanaal.

Van Oord groeide de afgelopen twintig jaar sterk door overnames van de baggertak van bouwbedrijf BAM Groep en de offshoredivisie van aannemer Ballast Nedam. Het bedrijf is in 1868 opgericht door Govert van Oord, die voor zichzelf begon omdat hij van zijn baas op zondag moest werken. De huidige directeur Pieter van Oord is zijn achterkleinzoon.

36. Parlevliet & Van der Plas
Diek Parlevliet heeft het weer mooi voor elkaar. De directeur van visser Parlevliet & Van der Plas (P&P) bestelde in februari twee nieuwe trawlers bij een scheepswerf in Noorwegen, volop profiterend van de goedkope Noorse kroon, die het afgelopen jaar 20 procent is gedaald ten opzichte van de euro.

De allergrootste
Wat Elsevier met de Top-100 voor Nederland doet, doet adviesbureau EY (voorheen Ernst & Young) voor de hele wereld. In de Family Business Index van grootste familiebedrijven wereldwijd staan dezelfde soorten bedrijven, zoals supermarktketens en rederijen, maar ook luxeproductenmakers als het Franse LVMH (plek 29) en snoepfabrikanten als het Amerikaanse Mars (38). De Verenigde Staten en Duitsland domineren de lijst met, respectievelijk, 100 en 87 familiebedrijven. Nederlands grootste, Heineken, staat op de 53ste plaats.

De investering van 100 miljoen kenmerkt het slimme ondernemerschap van het Katwijkse familiebedrijf, dat in handen is van de families Parlevliet en Van der Plas en in totaal 25 trawlers heeft: ‘Hard werken, en goed kijken naar de opportunities,’ omschreef Parle­vliet die stijl in 2014 in Elsevier.

P&P werd opgericht in de jaren vijftig, door Dirk Parlevliet – vader van Diek – en Jan en Dirk van der Plas. Ze begonnen met 50 gulden en een geleende vrachtwagen. Nu zet het bedrijf 643 miljoen euro om.

Het heeft vier divisies, die zijn gespecialiseerd in pelagische vis (die zwemt in de waterkolom, van de waterspiegel tot 30 meter boven de zeebodem, zoals haring), demersale vis (zwemt bij de zeebodem, zoals kabeljauw), visverwerking (onder de merknaam Ouwehand) en, sinds 2014, garnalen.

In dat jaar nam P&P de Groningse garnalenvisser Heiploeg over, die failliet was gegaan na een kartelboete van de Europese Commissie. ‘Garnalen is iets waar we nog niet in zaten,’ verklaarde Diek Parlevliet destijds. ‘Vonden we leuk om op te pakken.’

P&P kreeg daarmee ook een pel-atelier in Marokko in handen waar drieduizend mensen werken. Het bedrijf deed al veel zaken in Afrika, het is een van de grootste visleveranciers in Nigeria. Wegens zijn omvang en zijn grote trawlers is het bedrijf niet geliefd bij milieu-organisaties.

48. Van Merksteijn International
Draadstaalproducent die vanuit Almelo de wereld voorziet van wapeningsproducten (voor beton), hekwerkpanelen, stalen vlechtmatten en meer. Van Merksteijn International verkoopt in totaal zo’n 880.000 ton staal per jaar. Het bedrijf kende in de crisis enkele verlieslatende jaren omdat de bouw op zijn gat lag.

Van Merksteijn maakt inmiddels weer winst en is aan het uitbreiden. Eigenaar Peter van Merksteijn is vooral bekend als autocoureur. Hij doet met zoon Peter junior mee aan de Dakar Rally, de 24-uursrace van Le Mans en andere races. Zijn broer Koos van Merksteijn liet zich in 2006 uitkopen uit het familiebedrijf: hij nam de staalcoatingdivisie, gevestigd in Raalte, mee en bouwde die uit tot een klein kunststofimperium.

59. Zandbergen World’s Finest Meat

Wie wordt de winnaar?John Fentener van Vlissingen richtte in 2012 de Stichting Familie Onderneming op om het ondernemerschap van Nederlandse familiebedrijven te bevorderen. Hij is telg uit de familie achter SHV, de nummer 2 in Elseviers Top-100 van grootste familiebedrijven. In 1975 begon hij zijn eigen onderneming, het internationale reisconcern BCD Group. BCD staat op 3.
In 2013 reikte de stichting voor het eerst de Familiebedrijven Award uit. Die ging naar Gassan Diamonds uit Amsterdam, van de familie Leeser. Een jaar later won kaashandelaar Westland Kaas uit het Noord-Hollandse Huizen (familie Westland). In 2015 won diervoerfabrikant Koninklijke De Heus uit Ede (familie De Heus), dit jaar nummer 11 in de Top-100.
De award werd deze week, op donderdag  7 april, in de Nieuwe Kerk in Den Haag voor de vierde keer uitgereikt. Bedrijven worden namens de stichting door accountants- en advieskantoor KPMG beoordeeld op acht criteria, waaronder innovatie, groei, internationalisatie en maatschappelijke betrokkenheid. De winnaar was bij het ter perse gaan van deze Elsevier nog niet bekend. Van de tien bedrijven die aanvankelijk waren genomineerd, bleven vier finalisten over.
Twee daarvan staan in Elseviers Top-100. Dat zijn het Eindhovense industriële bedrijf VDL Groep (op 9, familie Van der Leegte) en Enza Zaden (96, familie Mazereeuw), een groente- en zaadveredelaar uit Enkhuizen. CCV is de derde finalist. Dat Arnhemse bedrijf (familie Van de Velden) is actief in betalingsverkeer, onder meer met pinapparaten. De vierde is verpakkingsbedrijf NNZ uit Groningen (familie Boot).

Voor echte mannen die van een stevige barbecue houden: vleeshandelaar Zandbergen ligt in Zoeterwoude om de hoek bij Europa’s grootste bierbrouwerij, die van Heineken (de nummer 1 in de Top-100). Zandbergen World’s Finest Meat heeft een assortiment van ruim duizend artikelen, meldt de website van het bedrijf, allemaal gekoeld en/of bevroren: rund, lam, schaap, varken, diverse soorten gevogelte, wild en exoten.

Het bedrijf voert diverse merken. Zoals The Frozen Butcher, met een keuze uit diverse steaks en kwaliteitshamburgers, waaronder een Angus Burger en een Wagyu Burger. Zandbergen is bijvoorbeeld ook de Europese distributeur van het Amerikaanse rundvleesmerk IBP van Tyson, een van de grootste vleesbedrijven ter wereld. Op het terrein van Zandbergen staat vlak naast het hoofdkantoor een kolossaal vrieshuis met (semi-)automatische transportsystemen, de Frigomundo genoemd – het is er min 25 graden Celsius.

Cor en Ton Zandbergen runden eerst de slagerijen van hun vader in Leiden, voordat ze in 1973 dit handelsbedrijf oprichtten. Ze begonnen met de import van vlees uit Zuid-Amerika. Intussen is de volgende generatie actief in de onderneming. Zandbergen heeft ook een verkoopkantoor in de Duitse stad Hamburg. In totaal werken er 120 mensen bij het bedrijf.

69. Faber Halbertsma Groep
‘Ik heb nooit op een pallet geslapen, maar dat had best gekund,’ zei Ingrid Faber, de huidige baas van de Faber Halbertsma Groep (FHG) in juni 2014 in Elsevier. Ze is de derde generatie die aan het roer staat van het bedrijf dat in 1933 werd opgericht omgetoverd tot kuiperij van botervaten.

Na de Tweede Wereldoorlog en de uitvinding van de vorkheftruck stapte het over op de productie van pallets. Ingrid Faber begon op haar 23ste als houtinkoper bij het familiebedrijf uit het Gelderse Eck en Wiel. Nadat ze de baas werd, in 2006, groeide het hard door overnames.

Ze bouwde bovendien het door haar vader geïntroduceerde systeem van pallet pooling uit, waarbij pallets worden verhuurd en FHG ervoor zorgt dat die efficiënt circuleren. De crux zit ‘m in het gemiddeld aantal kilometers dat een pallet onbeladen maakt. ‘Hoe minder, hoe beter.’ Dat gaat het bedrijf goed af. De winst stijgt al jaren. Over 2014 bedroeg die 10,5 miljoen euro.

Hoe de lijst tot stand kwamElsevier presenteert dit jaar voor de vierde keer de Top-100 van naar omzet gemeten grootste familie­bedrijven van Nederland. Dit zijn de grootste, meest zichtbare ondernemingen uit de categorie die de ruggegraat van de Nederlandse economie vormt. Volgens onderzoek van Nyenrode Universiteit zijn de ruim 260.000 familiebedrijven goed voor ruim de helft van het geld dat in dit land wordt verdiend.
Elsevier maakt gebruik van de databank Reach van Bureau van Dijk. Daarin zijn de bij de Kamer van Koophandel gedeponeerde jaar­rekeningen en andere belangrijke gegevens opgenomen. Ook raadpleegde Elsevier websites van bedrijven of werd bij bedrijven om aanvullende informatie gevraagd.
Elsevier hanteert de meest gebruikte definitie van familie­bedrijf, die van de European Family Businesses, een lobbyclub van grote ­familiebedrijven. Die definitie stelt onder meer dat de meerderheid van de zeggenschap (direct of indirect) in handen moet zijn van één of meer natuurlijke personen of bloedverwanten die de onderneming hebben opgericht of verworven.
Elsevier voegde – voor opname in de Top-100 – twee criteria toe: bij bedrijven moet minimaal de tweede generatie betrokken zijn en ze moeten zelf produceren, handelen of diensten verlenen, niet alleen investeren in andere bedrijven. Daardoor ontbreken de grote investeringsmaatschappijen van families. Denk aan HAL Trust van de Rotterdamse havenfamilie Van der Vorm.
Heineken, Sligro Food Group en Hunter Douglas zijn de enige beursgenoteerde bedrijven in de lijst. De families erachter hebben – ondanks de aanwezigheid van externe aandeelhouders – de macht in handen.
Nog een eis: bedrijven moesten vóór 30 maart jongstleden (de peil­datum) in elk geval de jaarcijfers over 2014 hebben bekendgemaakt. Of ze staan met die cijfers in de lijst, of die over 2015. Oudere cijfers worden niet geaccepteerd. Dat leidt ertoe dat onder meer de Groningse rederij Wagenborg en kaashandelaar Vergeer Holland niet in de editie van 2016 voorkomen.
Elsevier miste in 2015 familie­bedrijven die nu wel in de lijst staan: aardappelverwerker Lamb-Weston/Meijer, groente- en fruithandel Vroegop Ruhe & Co., veehandels­bedrijf Jan Zandbergen en scheepsaannemer Heinen & Hopman.
Sommige bedrijven danken hun notering aan het feit dat ze sinds lange tijd weer jaarcijfers deponeerden (supermarktketen Nettorama en vleeshandel Van Rooi Group).
Andere kwamen in de lijst doordat de omzet flink steeg.

74. Heinen & Hopman
Als het over Nederlandse scheepsbouw gaat, stelen familiebedrijven als Damen, Royal Van Lent Shipyard en Royal Huisman de show met hun grote schepen en fraaie jachten. Ook zonder blikvangende vaartuigen kun je goede zaken doen in de scheepsbouw.

Kijk maar naar Heinen & Hopman uit Bunschoten-Spakenburg, wereldmarktleider op het gebied van ‘koeloplossingen’ op schepen: het bedrijf produceert en installeert airconditioners, koelinstallaties, ventilatiesystemen en centrale verwarmingen.

Het bedrijf werkt op containerschepen, marinefregatten, luxejachten, offshore-installaties en overigens ook op land. Het is vaak zeer specialistisch: zo installeert het bedrijf koelsystemen voor schepen die lng vervoeren, aardgas dat vloeibaar is gemaakt bij een temperatuur van -180 graden.

Heinen & Hopman vierde in 2015 zijn vijftigste verjaardag. Melis Heinen en Cees Hopman richtten het bedrijf op in 1965. Aanvankelijk installeerden de heren centrale verwarming bij iedereen in het dorp, in 1972 begon het bedrijf klimaatsystemen te installeren op schepen.

Inmiddels is Joep Hopman, zoon van Cees, directeur van Heinen & Hopman. Zijn broers en zus werken er ook. Het bedrijf heeft 1.900 werknemers in 27 landen, waaronder China en Zuid-Korea. Het hoofdkantoor staat nog altijd in Bunschoten-Spakenburg.

95. Den Hartogh Logistics
Specialist in vervoer van vloeibare chemicaliën en gas; in 1920 in Rotterdam opgericht. Het bedrijf zit in de belangrijkste havensteden in de wereld, waaronder Sjanghai, Houston en Dubai. Onlangs kwam de overname van de Britse branchegenoot InterBulk rond. De omzet van Den Hartogh explodeert daardoor volgend jaar naar 500 miljoen euro.

97. Bolsius Groep
Eén familiebedrijf, twee families. Kaarsen­maker Bolsius werd in 1871 opgericht door de gebroeders Bolsius, in het Brabantse Schijndel. Grootste klant in het begin was pastoor Luijtelaar, van de parochie. De broers deden het kennelijk goed, want hun bedrijf schopte het in 1927 tot pauselijk hofleverancier. In de jaren vijftig werd het kaarsen maken gemechaniseeerd: het bedrijf voerde de productie flink op.

In 1978 nam Anton Kristen, zelf telg uit een Twents kaarsenmakersgeslacht, Bolsius over van de naamgevers. Hij nam in hoog tempo andere kaarsenproducenten over: eerst in Nederland, later in heel Europa. De omzet stijgt dan ook al jaren, van 120 miljoen euro in 2005 tot 213 miljoen euro in 2014. Nu is Bolsius Groep de grootste
kaarsen­fabrikant  van Europa. Antons zoon Vincent volgde in 2007 Frans Rats op als directeur.

Bolsius produceert per jaar een miljard theelichtjes, naast vele andere typen kaarsen: dinerkaarsen, drijfkaarsen, rustiekkaarsen, geurkaarsen, offerkaarsen en meer. Het bedrijf levert ook veel aan cafés en restaurants: kaarsen die extra lang blijven branden, zodat het personeel er minder werk aan heeft. Naast Bolsius voert het bedrijf ook het merk Gouda (sinds 1858), dat het in 1983 overnam.