Ondanks corruptiezaken, rechtszaken en schandalen wint Andrej Babiš opnieuw de Tsjechische verkiezingen. Hoe blijft de ‘Tsjechische Trump’ miljoenen kiezers overtuigen, schrijft Frank Korsel.
Ondanks meerdere aanklachten, rechtszaken en schandalen is miljardair en voormalig premier Andrej Babiš er opnieuw in geslaagd om de Tsjechische parlementsverkiezingen op zijn naam te schrijven met ruim eenderde van de stemmen.
Zijn partij ANO – Actie voor Ontevreden Burgers – werd ruim 10 procent groter dan de zittende regeringspartij SPOLU. Hoe kan een partij verwikkeld in corruptieschandalen opnieuw de grootste worden?
Bezorgde jonge politici
In een klein café naast de rivier de Moldau, buiten het historische centrum van Praag, zegt Rozálie Husáková, co-voorzitter van de Jonge Groenen, bezorgd: ‘Ik ben echt bang. Als Babiš terugkomt, vrees ik dat we meer naar het Oosten zullen trekken, vrienden worden met Hongarije en Slowakije. En dan?’
‘Dan sluiten we misschien alle LHBT-mensen op en verbieden we abortus,’ zegt ze terwijl ze nerveus met haar handen op de tafel tikt. ‘Ik zou zo graag willen begrijpen waarom mensen op ANO stemmen.’
Babiš wint opnieuw de Tsjechische verkiezingen
ANO hield met 34,5 procent van de stemmen de zittende SPOLU-coalitie ver achter zich, zij scoorden net iets meer dan 23 procent van de stemmen.
In 2017 werden de verkiezingen vervroegd nadat Babiš, toen minister van Financiën, weigerde op te stappen na een beschuldiging van fraude. Ondanks meerdere schandalen en vervolging voor het oneigenlijk ontvangen van 2 miljoen euro aan EU-subsidies, werd hij na de verkiezingen in 2017 premier. Tegelijk met met het leidinggeven aan zijn agrarisch imperium Agrofert, bestuurde hij het land.
Populisme als politieke strategie
Ook bij de vorige parlementsverkiezingen in 2021 kon ANO rekenen op het grootste stuk taart van de verkiezingsuitslag. Door de lopende zaken en onderzoeken naar Babiš slaagde de partij er toen niet in om een coalitie te vormen.
Hierdoor werd SPOLU, een samenwerking van de conservatieven, christen-democraten en liberaal-conservatieven, de grootste coalitiepartij onder leiding van premier Petr Fiala.
‘Babiš is erg pragmatisch, dat staat vast, net als dat hij een populist is,’ legt Miloš Brunclík uit, politicoloog aan de Charles University in Praag. ‘Bij hem heeft beleid een ondergeschikte rol. Het is de macht die telt,’ verwijt hij Babiš, lopend over de koude campus.
De comeback van de ‘Tsjechische Trump’
De Tsjechen noemen Babiš gekscherend de Tsjechische Trump, maar Brunclík maakt een serieuze analyse: ‘Zijn beleid wordt gedicteerd door de peilingen. Hij heeft geen vaste standpunten, geen vast beleid,’ verzucht hij. ‘Het is een zakenman, hij heeft geleerd om pragmatisch te zijn.’
Zelfs Petr Macinka, partijvoorzitter van de radicaal-rechtse Motoristé sobě en mogelijke coalitiepartner, hekelt de ‘hoe de wind waait, waait m’n jasje’-ideologie van ANO en Babiš: ‘Het is geen ideologische partij. Het zijn managers, een catch-all partij.
‘Ze hebben een linker- en rechtervleugel, de ideologie wordt ingevuld door hun coalitiepartner,’ zegt Macinka op een grote verkiezingsbijeenkomst daags voor de verkiezingen.
Rechts-populisme en coalitievorming in Tsjechië
Een dag voor de verkiezingen hield Motoristé sobě een grote bijeenkomst in Praag op het plein Náměstí Republiky. Onder luid gejuich deelden vrijwilligers van de partij stiften uit om een boodschap te zetten op een auto van de partij. De partij van Macinka strijdt tegen groene politiek, liberalisme en progressieve politiek en speelt een cruciale rol bij het vormen van een regering.
Na de verkiezingsoverwinning van ANO brachten afgevaardigden van Motoristé sobě en de radicaal-rechtse SPD een bezoek aan het huis van Babiš. Door de opgeworpen blokkades is een coalitie van deze drie partijen de meest voor de hand liggende. De drie hebben in het nieuwe parlement een nipte meerderheid met 108 van de 200 zetels.
Wat verklaart de aanhoudende steun voor ANO?
Ondanks de eerdere twijfels over ANO en Babiš snapt Motoristé sobě-voorman Macinka waarom mensen op Babiš blijven stemmen: ‘Jongeren willen gewoon hun dromen leven. Ze willen een huis kopen of bouwen. Ze willen een toekomst hebben.’
Babiš belooft de bevolking die gekoesterde toekomst, zonder complexe beleidsplannen, maar met simpele boodschappen over een gestolen droom door ‘het systeem’.
Babiš’ belofte van een sterke leider
Bij een druk metrostation aan de buitenrand van Praag deelt ANO-parlementslid Robert Králíček een dag voor de verkiezingen MAGA-achtige petjes uit met de tekst ‘Sterk Tsjechië’.
Een voorbijlopende vrouw mompelt ‘poražený’, vrij vertaald ‘sukkel’. Králíček trekt zich er weinig van aan: ‘We krijgen veel positieve feedback, ook in Praag. Dat is nieuw voor ons en we waarderen dat enorm,’ lacht hij als een piepende tram zijn verhaal overstemt.
Volgens Králíček stemmen de Tsjechen vooral om basale redenen op Babiš: ‘De kiezers verwachten dat de regering woningen gaat bouwen. De Piraten (SPOLU) hebben er echt een puinhoop van gemaakt,’ zegt hij. ‘Mensen weten wat we doen als we in de regering zitten. Ze weten hoe we covid hebben aangepakt en hoe we de ondernemers en alle andere mensen steunden.’
De prijs van vertrouwen in een sterke man
Terug in het pittoreske café naast de Moldau staart Rozálie voor zich uit: ‘Ik weet niet wat mensen nu verwachten dat er gebeurt. Hun leven gaat door. Ze gaan studeren of ze gaan niet studeren. Ze gaan werken en de prijzen van de eieren worden alleen maar hoger en hoger. Het is hetzelfde oude liedje.’
‘Veel mensen wachten nog steeds op een messias,’ zegt politicoloog Brunclík. ‘Een sterke leider die alle problemen oplost. Ze zijn niet bereid om verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen leven. Daarom willen ze een sterke man aan het roer. Zelfs ten koste van een lagere kwaliteit van de democratie.’
Frank Korsel is freelance journalist.