De nucleaire overeenkomst met Iran dreigt definitief te worden ontbonden. De ayatollahs willen duidelijk geen overeenkomst met het Westen, want dan komt zijn regime in gevaar, schrijft Afshin Ellian.
Eigenlijk was het Comprehensive Plan of Action (JCPOA), gesloten in 2015, een deal tussen de Amerikaanse president Barack Obama en de toenmalige Iraanse ayatollah Ali Khamenei. Op de huidige VN-top in New York, die tot 29 september duurt, bereikt de nucleaire onderhandeling tussen het Iraanse regime en het Westen haar hoogtepunt. Sommigen zien hier de geboorte van een nieuwe militaire confrontatie tussen Amerika-Israël en het ayatollahsregime.
VS trokken zich eenzijdig terug uit JCPOA
Het JCPOA werd in juli 2015 gesloten tussen Iran, de vijf permanente leden van de VN-Veiligheidsraad en Duitsland. Daarna werd het unaniem goedgekeurd door de VN-Veiligheidsraad (resolutie 2231).
De overeenkomst hield in dat als Iran de afspraken volledig nakwam, de VN-sancties verlicht werden. Het ging om de sancties die de VN-Veiligheidsraad tussen 2006 en 2010 oplegde aan het Iraanse regime. Deze sancties en nucleaire beperkingen zouden op 18 oktober 2025 worden beëindigd.
Maar Amerika trok zich in 2018, eenzijdig, terug uit het JCPOA. Maar voor de andere partijen (Rusland, China, Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Duitsland en Iran) was het JCPOA nog van kracht. De Iraanse regering heeft zich nooit teruggetrokken uit het JCPOA.
Snapback-mechanisme
In 2018 begon Teheran met het verrijken van uranium tot 60 procent: 8.400 kilo. Dat was, en is, in strijd met de overeenkomst. Het JCPOA kent een veiligheidsgarantie, het zogeheten snapback-mechanisme dat elke deelnemer aan het JCPOA in staat stelt om de VN-sancties opnieuw op te leggen bij ‘aanzienlijke niet-nakoming’ door Iran.
Het snapback-mechanisme zou in deze week in werking kunnen treden. Bij geschillen staat er in de overeenkomst een heldere procedure: die worden door een EU-instantie beslecht. Dat is al gebeurd, zonder succes.
De tijd is om voor Teheran
De geschillencommissie heeft daarop de VN-Veiligheidsraad ingelicht dat de Iraanse regering de overeenkomst niet nakomt.
Na deze kennisgeving gaat een termijn in van dertig dagen. Als er binnen de eerste tien dagen geen lid van de VN-Veiligheidsraad met een resolutie komt (gesteund door een meerderheid) voor de blijvende of tijdelijke opschorting van de sanctie, treden alle eerdere sancties van de VN opnieuw in werking. Dan het gaat het om sancties tegen wapenleveringen en de levering van onderdelen voor raketten, financiële sancties, sancties gericht op scheepvaart, et cetera.
Een ontwerpresolutie van Zuid-Korea haalde geen meerderheid. Dus de tijd is om voor Teheran.
Waar is het Westen bezorgd over?
Het snapback-mechanisme kan worden voorkomen als Khamenei de eisen van de geschillencommissie honoreert. En die bombardementen met B2-bommenwerpers? Afgelopen zomer waren de nucleaire fabrieken van Iran doelwit. Waar zit de bezorgdheid?
Het Westen is beducht voor twee issues: de wil van het Iraanse regime om het nucleaire programma te herstarten en het lot van ruim 400 kilo (tot 60 procent) verrijkt uranium. Als het tot 90 procent is verrijkt, dan is dat goed genoeg voor een paar nucleaire bommen of kernkoppen.
Bovendien werkt Teheran niet mee aan de internationale controle. Heeft het Amerikaanse bombardement het probleem dan niet opgelost? Het probleem lijkt eerder uitgesteld.
Tv-toespraak Khamenei
Voordat de Iraanse president Masoud Pezeshkian naar de Algemene Vergadering van de VN ging op donderdag 25 september, hield Khamenei een tv-toespraak. Daarin kondigde hij het einde van onderhandelingen met Amerika aan.
Khamenei zei dat Amerika twee dingen verwacht: stopzetten van het verrijken van uranium in Iran en de ontmanteling van ballistische raketten met een bereik van 500 kilometer. In ruil daarvoor levert een consortium, bestaande uit de Golfstaten en de Verenigde Staten, laag verrijkt uranium (voor vreedzame doelen) aan Iran.
Als het bereik van de raketten onder 500 kilometer ligt, eindigt het rechtstreekse conflict tussen Iran-Israël en Amerika. Maar Khamenei heeft deze oplossing verworpen en de geesten rijp gemaakt voor de herinvoering van de VN-sancties (snapback-mechanisme).
Impact VN-sancties beperkt
Khamenei denkt dat de impact van de VN-sancties op de Iraanse economie beperkt zal zijn: er zijn al zware Amerikaanse sancties van kracht.
Bovendien is Iran voor onderdelen van raketten niet afhankelijk van het Westen. China en Rusland steunen Khamenei. Heeft Khamenei met zijn opstelling gekozen voor hervatting van de oorlog?
Hij neemt de kans daarop op de koop toe. Volgens commentatoren van de Revolutionaire Garde wil het regime intercontinentale raketten ontwikkelen. Daar is het toe in staat.
Khamenei is bang voor eigen bevolking
Khamenei wil geen overeenkomst met het Westen, want dat brengt zijn regime in gevaar. Hij is ook niet bang voor het Westen, maar wel voor zijn eigen bevolking.
Wederom de ayatollahs bombarderen is zinloos. En een militaire luchtaanval is slechts zinvol als Amerika en Israël tegelijk het netwerk van de Iraanse dissidenten steunen om het regime ten val te brengen.
President Donald Trump staat voor een dilemma: een regimeverandering in Iran steunen of een zinloos bombardement uitvoeren.
Regimeverandering bestempelde Trump al in 2016 als de grote zonde van Amerika. Natuurlijk is de situatie in Iran anders dan die in Afghanistan of Irak. Amerika hoeft in Iran geen grondtroepen te stationeren. In dit geval betekent regimeverandering slechts actieve en intensieve steun aan de netwerken van Iraanse dissidenten. Maar daar was Trump afgelopen zomer niet toe bereid.