Joseph Ratzinger (1927-2022) miste het charisma om het volk aan te spreken, maar beschikte over een grote intellectuele kracht. Hij overleed zaterdag 31 december op 95-jarige leeftijd.
Het was zonder enig overdrijven een historische gebeurtenis. Op 28 februari 2013 trad Joseph Ratzinger af als Benedictus XVI. De 265ste paus kon het op zijn 85ste geestelijk en lichamelijk niet meer opbrengen om te fungeren als plaatsvervanger van Christus en weigerde, anders dan de gewoonte is in zijn functie, in het harnas te sterven. Nog ruim negen jaar lang leidde hij een teruggetrokken bestaan in Vaticaanstad, op een steenworp afstand van zijn opvolger. Een unicum.
Als Benedictus XVI in het openbaar verscheen, maakte hij een beminnelijke, hoffelijke en wat bedeesde indruk. Na zijn uitverkiezing tot paus presenteerde hij zich bescheiden als een eenvoudige en nederige werker in de wijngaard van de Heer.
Lees ook deze voorpublicatie uit het boek Roomsen, dat zij wij van Gerry van der List
Aardige gasten om de kerk te redden: missionarissen in Nederland
Opvolgen van de formidabele Pool was een ondankbare taak
Dit was enigszins een verrassing voor de buitenwacht, die verontrustende verhalen had gehoord over de harde opstelling van de Duitser als prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer (1981-2005). In die tijd kreeg hij bijnamen als ‘pantserkardinaal’ en ‘rottweiler van God’. Maar het toezien op de roomse regels en het ageren tegen vrijzinnige theologen als de Vlaming Edward Schillebeeckx pasten bij zijn werk als theologische scheidsrechter. Als erudiete intellectueel was hij de rechterhand van Johannes Paulus II.
Het opvolgen van de formidabele Pool was een ondankbare taak. De in 1927 als zoon van een politieagent in Beieren geboren Ratzinger miste het charisma en gevoel voor theater van John Paul Superstar. Hij leerde zich staande te houden in massa’s, maar sprak het volk niet aan.
Bij zijn aantreden oogde hij geen dag jonger dan 78 jaar
Vanaf het begin was duidelijk dat Benedictus XVI slechts een tussenpaus zou zijn. Bij zijn aantreden was hij al 78 jaar oud en oogde hij geen dag jonger. Misschien heeft zijn hoge leeftijd een rol gespeeld bij de gebrekkige aanpak van het grote schandaal in de Rooms-Katholieke Kerk, het misbruik door geestelijken. De paus deed wel iets. Hij droeg er bijvoorbeeld toe bij dat de misdadige Mexicaanse priester Marcial Maciel eindelijk op non-actief werd gesteld en sprak in een brief zijn ontzetting uit over het ‘immense leed’ dat was berokkend door priesters. Maar het was te mager om te doen vergeten dat Ratzinger als aartsbisschop van München niet tegen zedendelinquenten had opgetreden.
Lees ook dit verhaal terug over de enige Nederlandse paus: Paus Adrianus VI: de heiligste onder alle pausen
Als manager kon de studeerkamergeleerde evenmin potten breken. Hij kreeg te maken met een wanordelijke bureaucratie, een erfenis van zijn niet zo bestuurlijk ingestelde voorganger. Mede door een ongelukkige hand bij het kiezen van medewerkers wist hij hier geen greep op te krijgen.
Bij zijn aftreden vroeg hij vergiffenis voor al zijn tekortkomingen
Tragische dimensies kreeg zijn pontificaat door het uitlekken van documenten. ‘Vatileaks’ bood inzicht in de corruptie en intriges binnen het Vaticaan. De verspreider van de onthutsende informatie bleek de butler van de paus.
Benedictus XVI zal dus niet als een groot kerkvorst de geschiedenis ingaan. Toch wordt met respect over hem gesproken. Omdat hij een poging ondernam misstanden te bestrijden en over een grote intellectuele kracht beschikte. Als paus publiceerde hij een opmerkelijke encycliek over de liefde, Deus caritas est (God is liefde), en, onder de naam Joseph Ratzinger, een boeiend boek over Jezus van Nazareth.
Zelf besefte Ratzinger wellicht dat hij niet tegen zijn loodzware taak was opgewassen. Bij de aankondiging van zijn afscheid in 2013 vroeg hij vergiffenis voor al zijn tekortkomingen.