Polen lijkt met de benoeming van een voormalige voetbalhooligan als president af te stevenen op vijf jaar politieke instabiliteit. De kans is groot dat Karol Nawrocki alle besluiten van de regering-Tusk zal blokkeren, schrijft de in Polen woonachtige historicus Tiewen Visser in een ingezonden opinie.
In 2023 heerste er opluchting in liberaal Polen. ‘Het einde van PiS!’ riep de huidige premier Donald Tusk toen de exitpolls aangaven dat de partij PiS (Recht en Rechtvaardigheid) na acht jaar afbraak van de rechtstaat eindelijk haar meerderheid kwijtraakte.
De vreugde van toen is helemaal weggeëbd nu de rechts-populistische Karol Nawrocki is verkozen als president van Polen. Deze president is waarschijnlijk nog gevaarlijker voor Polen dan PiS de afgelopen acht jaar is geweest.
Karol Nawrocki: meer dan een blok aan het been van Tusk
In Polen maken al twintig jaar twee grote partijen de dienst uit. Naast PiS gaat het om het meer liberale, christen-democratische PO (Burgerplatform).
Momenteel regeert premier Donald Tusk (PO) samen met de sociaal-democraten en een democratisch-conservatieve alliantie, De Derde Weg. Tusk wil de rechtstaat hervormen, terug naar de situatie van voor 2015, het jaar dat PiS aan de macht kwam met een parlementaire meerderheid.
Deze hervormingen lopen stroef, doordat de huidige president Andrzej Duda (PiS) verschillende wetten blokkeert met een veto. Met president Nawrocki wordt dat alleen maar erger, is de verwachting. Hij is een soort ‘vetomachine’, die moet proberen de coalitie van Tusk ten val te brengen.
Bovendien is Nawrocki officieel geen PiS-vertegenwoordiger. Hij is een burgerkandidaat die werd gesteund door PiS. Nawrocki is historicus en werkte voor het Instituut voor Nationale Herinnering.
Buiten die professionele carrière is zijn verleden erg dubieus. Zo was hij voetbalhooligan, en lijkt hij te hebben meegeholpen met het regelen van prostituees in een hotel waar hij werkte als beveiliger. We weten eigenlijk niet goed of hij wel echt aan de leiband van PiS zal lopen. En vallen er niet straks nog meer lijken uit de kast?
Opkomst van uiterst rechts
De afgelopen tien jaar is de Poolse economie flink gegroeid, ook onder PiS. Maar door schandalen en inflatie heeft PiS toch veel aanhang verloren. De partij zou bij nieuwe parlementaire verkiezingen waarschijnlijk niet meer dan 30 procent van de stemmen halen, waardoor zij niet meer alleen kan regeren zoals tussen 2015 en 2023.
Tel daarbij op dat de achterban van PiS rap vergrijst. Jongere kiezers zijn de partij meer dan beu door het beleid dat ouderen bevoordeelt. Maar tegelijk vinden zij de veel liberalere tegenhanger PO vaak ook maar niks. In plaats daarvan stemmen steeds meer kiezers op uiterst rechts, in de vorm van de partij Konfederacja (Confederatie).
Deze samenwerking van libertarische en uiterst rechtse partijen is vooral populair onder jonge mannelijke kiezers. De partij is de gedoodverfde coalitiekandidaat voor een nieuwe PiS-regering na 2027. Of eerder, als de Tusk-coalitie valt.
De kans dat PiS en Konfederacja akkoord gaan over ethische kwesties als abortus, lhbti+ en klimaat is groot. Maar verder hebben ze eigenlijk niet zo veel gemeen. PiS deelt graag sociale cadeautjes uit aan de verouderde achterban, zoals extra pensioengeld. Konfederacja daarentegen is uiterst neoliberaal en opperde zelfs studeren betaald te maken.
Afstevenen op vijf jaar politieke instabiliteit
Deze mix van sociaal-economische standpunten en libertarisme zal hoogstwaarschijnlijk uitmonden in ruziënde coalities. Bovendien heeft Konfederacja al jaren openlijk kritiek op de regeerstijl van PiS, wat halsoverkop samenwerken niet heel logisch maakt.
Polen lijkt hiermee af te stevenen op vijf jaar politieke instabiliteit. Voor de democratie en minderheden in het land is het te hopen dat Tusk zijn ploeg bij elkaar houdt tot de verkiezingen in 2027, zodat er tenminste geen wetgevende macht zal zijn voor een nieuwe uiterst rechtse coalitie.
Terugkeer van rechts en uiterst rechts lijkt onvermijdelijk
Op woensdag 11 juni wordt er een vertrouwensstemming voor Tusks regering gehouden plaats in het Poolse parlement, de Sejm. Ongeacht het resultaat lijkt een mogelijke terugkeer van rechts en uiterst rechts aan de macht na 2027 onvermijdelijk als we kijken naar de trends in peilingen en uitslagen.
Bij verkiezingswinst van PiS zal de macht van die partij een stuk instabieler zijn dan voorheen. En dat is, hoe paradoxaal het ook mag klinken, in deze tijd met de oorlog in Oekraïne en de onvoorspelbare Amerikaanse NAVO-politiek, een groter gevaar voor Polen dan een ‘stabiele’ regering van rechts-conservatieven die Oekraïne steunen. Tel daarbij op dat het verleden van Nawrocki op z’n zachtst gezegd dubieus is, en het wordt duidelijk dat er een cocktail kan ontstaan die een enorm risico vormt voor de Poolse politiek en samenleving.