Hoe de grondwet van een vrij en democratisch Iran eruit zou kunnen zien

De moord op de jonge vrouw Mahsa Amini ontketende de opstand tegen het regime van de Islamitische Republiek Iran. Hoe zou de grondwet eruit kunnen zien van het vrije en democratische Iran waarvoor de moedige demonstranten strijden? Afshin Ellian doet een aanzet.

Ooit liet zij mij een zwart-witfoto zien van haarzelf in haar jonge jaren. Tussen de sinaasappelbomen stond een elegante jonge vrouw met lange haren, gekleed in een mooie bloemetjesjurk. Met een blik die het midden hield tussen nostalgie en blijdschap, vertelde zij: ‘Zonder Reza Sjah en (de Turkse seculiere leider, red.) Mustafa Kemal Atatürk, God hebbe hun ziel, had deze foto nooit kunnen bestaan, was er dus geen foto geweest van mij.’

Hijab werd ruim veertig jaar na ontsluieringswet weer verplicht

De ontsluieringswet uit 1935 van Reza Sjah, heerser van Perzië, verbood vrouwen om in de publieke ruimte een hijab (destijds de volledige bedekking van een vrouw) te dragen. Daardoor weet ik hoe haar haren eruitzagen, en dat zij ooit een mooie bloemetjesjurk heeft gehad. Ruim veertig jaar later werd de hijab, nu vanwege de islamitische kledingvoorschriften voor vrouwen, juist weer verplicht. Net als de segregatie van man en vrouw. Inmiddels zijn we weer vier decennia verder na de introductie van deze genderapartheid in 1979. De vrouw in de bloemetjesjurk, mijn moeder, leeft niet meer.

Saqqez, Noordwest-Iran, september 2022.  Een mooie Koerdische bloem reist naar Teheran voor een familiebezoek. Aangekomen in de hoofdstad wordt zij door de Iraanse zedenpolitie gearresteerd wegens overtreding van hijab. Op 16 september komt Mahsa Amini om het leven na zware mishandeling door de islamitische zedenpolitie. De onttovering van een kaarsrechte tulp in een keizerskroon met klokvormige, oranjerode hangende bloemen, de Omgeslagen Tulp (Lalleh Wazjegoen) of de Traan van Maria (Ashk-e Mariam).

Wat willen protesterende vrouwen in Iran? Een grondwet

De naam van Mahsa werd het parool van de Iraanse revolutie onder leiding van vrouwen. Wat zij willen? Een grondwet die de rechten van de mens respecteert, de staatsmacht begrenst en in periodieke verkiezingen voorziet (democratie). Ja, ze willen wat u al ruim twee eeuwen hebt. Een grondwet is een levend document. Er mag niet van worden afgeweken, maar er zijn steeds nieuwe interpretaties.

Een grondwet omvat de minimale grammatica van een politieke orde. Een politieke orde beweegt, leeft en functioneert in een rechtsorde. Net als de grammatica van de taal stelt de grammatica van een democratische rechtsorde het noodzakelijke minimum aan (spel)regels. Waren die regels maximaal gesteld, dan was de grondwet geen vitaal document maar een dood ding, hooguit een monument.

Een taal met maximale grammatica is een dode taal, een politieke orde met een maximale grammatica is een tirannieke orde. Doordat de taal en de grondwet onderhevig zijn aan eindeloze interpretatie binnen de grammaticale grenzen, leven wij in een vrij land. Onze stemmen blazen leven in de letters, laten ze vooruit, achteruit en opzij bewegen in een onvoorspelbare cadans. Het ritme van een natie die zich met elke geboorte opnieuw gelukkig prijst binnen de bestaande vrijheid, gelijkheid, solidariteit en creativiteit.

Pas op voor bedriegers die u wijsmaken dat u in dictatuur leeft

Pas op voor bedriegers die u wijs willen maken dat u in een dictatuur leeft! Een democratische samenleving is nooit af. Er zijn ook geen eeuwige idealen in een open samenleving. Daarom wordt van tijd tot tijd strijd gevoerd over de betekenis en reikwijdte van rechten, plichten en de inrichting van de samenleving. Wees behoedzaam met de collectieve minimale grammatica.