Wij wentelen ons in ons schuldcomplex waarin niet-Europeanen als nobele wilden figureren. Over de mislukte bevrijding van
de Europese geschiedenis
Europeanen denken dat de wereld een groot Europa is. Zij menen dat iedere wereldburger denkt dat het recht macht kan beteugelen. Zij denken eveneens dat de zeggingskracht van religie met haar geweldspotentie spoedig zal doven en dat iedere aardbewoner tot het inzicht komt dat oorlog nooit iets oplost.
Zij zijn ervan overtuigd dat uiteindelijk het model van de westerse democratische rechtsstaat met zijn niet omkoopbare ambtenaren zal zegevieren. Europeanen menen, kortom, dat mensen zich kunnen bevrijden van hun geschiedenis.
De Duitse filosoof Friedrich Nietzsche meende dat geschiedenis mensen belemmert in hun denken en handelen. Hij riep daarom mensen op zich van de geschiedenis te ontdoen en te kiezen voor het leven. Juist omdat historische processen vaak zo moeizaam verlopen, zouden mensen hun uiterste best moeten doen om zich van hun eigen geschiedenis te bevrijden.
De moderne Europeaan meent dat hij Nietzsches raad heeft opgevolgd. Wij geloven dat het Europese project ons heeft bevrijd van de verwoestende oorlogen uit het verleden. Wij geloven ook dat het Europese pacificatieproject exporteerbaar is. Griekenland zou zich gewoon aanpassen aan het Europese democratische model met zijn onkreukbare ambtenaren die de rechtsstaat dienen.
Illusie
Helaas blijkt de geschiedenis taaier. Griekenland kent een heel andere geschiedenis dan West-Europa. Het land ging lange tijd gebukt onder het Ottomaanse Rijk. Toen het land moderniseerde en lid werd van de eurozone, bleef de ambtenaar een speeltje van de politiek.
De ideaaltypische onkreukbare ambtenaar was in geen velden of wegen te bekennen. Het gevolg: corruptie, stagnatie en schuldafschrijving. De gedachte dat de Grieken zich net zo gemakkelijk zouden bevrijden van hun geschiedenis als de West-Europeanen zelf meenden te kunnen, bleek een illusie. De kosten van deze minachting van de geschiedenis zijn hoog.
Wij denken ook dat Russen op ons lijken. Moderne Europeanen kunnen zich maar moeilijk voorstellen dat Vladimir Poetin zich uitsluitend door macht laat leiden. Sterker nog, wij denken dat Poetin niet eindeloos kan doorgaan om met geweld zijn doelen te bereiken.
Hoe kunnen wij anders verklaren dat de meerderheid van de Duitsers meent dat de Duitse defensiebegroting niet moet worden verhoogd, omdat dit tot oorlog zou kunnen leiden? Het idee dat sterke Europese krijgsmachten Poetin zouden kunnen weerhouden van avonturen, is ook al ten grave gedragen. Wij denken dat Poetin zich op den duur zal bekeren tot het Europese adagium dat grenzen moeten worden gerespecteerd.
Ook het geweld in het Midden-Oosten is in de ogen van de Europeanen slechts tijdelijk. Wij kunnen ons niet voorstellen dat IS-strijders permanent de cultuur des doods omarmen. De moderne seculiere Europeaan kan zich eenvoudigweg niet voorstellen dat de radicale gewelddadige islam niet tot inkeer komt. Religie is voor ons immers een zaak van voorbijgaande aard.
Ondergesneeuwd
Omdat Europeanen ervan overtuigd zijn dat zij hun geschiedenis hebben overwonnen, willen zij de bewijzen voor het tegendeel niet horen. Maar de eigen geschiedenis zit de Europeaan wel degelijk nog steeds in de weg. Europeanen worden geplaagd door een historisch schuldcomplex.
Wij hebben verkeerde grenzen getrokken in het Midden-Oosten en er bovendien dictators gesteund. Het feit dat Arabische regimes zelf bijzonder weinig voor de eigen bevolking hebben gedaan, raakt zo ondergesneeuwd.
Bij vluchtelingenstromen speelt hetzelfde. Afrika is arm, omdat wij het continent hebben uitgebuit. Het Europese slavernijverleden is inderdaad inktzwart, maar het simpele feit dat Afrikanen zelf slavernij bedreven voordat wij het deden en ermee doorgingen toen wij ermee stopten, betekent dat Europeanen geen monopolie op het kwaad bezitten.
Wij willen niet horen dan Egypte en Libische milities miljoenen verdienen aan vaak relatief rijke bootvluchtelingen en dat immigratie verzorgingsstaten onder druk zet. Wij wentelen ons in ons eigen schuldcomplex waarin niet-Europeanen als nobele wilden figureren.
Pas als Europeanen tot het inzicht komen dat niemand zich zomaar van de geschiedenis kan bevrijden, ontstaat er een kans dat Europa iets van zijn oude vitaliteit herwint.
Elsevier nummer 22, 30 mei 2015