‘Tout est pardonné’, staat op de cover van Charlie Hebdo. Maar wie of wat moeten we precies vergeven? De kogels in Parijs herinnerden aan de dodelijke kracht van het afbeeldingsverbod.
De beeldenbestormers zijn bestormd. Charlie Hebdo deconstrueerde alle beelden en symbolen tot kleine, lachwekkende fragmenten. Ze zagen de werkelijkheid niet als een geheel: een fragment hier, een stukje daar.
Van fragmenten bouwden ze geen mozaïeken. Een mozaïekenbouwer brengt de stukjes bij elkaar. Een cartoonist is de sloper, niet de bouwer. Het is geen filosofie of poëzie, zelfs geen filosofie met een hamer.
Tout est pardonné: alles is vergeven.
Ruïnes
Het continent van beelden is Europa. Op de ruïnes van het Romeinse Rijk, nadat daar het licht van beschaving eventjes was uitgevallen, bouwden de katholieken van Italië tot diep in Frankrijk en later nog verder aan het nieuwe continent.
Met hulp van de Kerkvaders, de eerste filosofische theologen van het christendom, brachten ze een verzoening tussen het Joodse, de Messiaanse Jezus en het pre-christelijke Romeins-Hellenistische Europa.
Het Europa van de iconen werd geboren, of beter gezegd: herboren in een nieuwe traditie, met een nieuwe zienswijze.
Tout est pardonné: alles is vergeven.
Metaforen
Toen kwamen de hervormers, de beeldenstormers. Geen Maria, geen Jozef, alleen maar tekst. Maar bij elke poging om de tekst te interpreteren, worden toch nog beelden gebruikt, of metaforen om de woorden te begrijpen.
Op zichzelf is een tekst zonder beelden geen verhaal, zelfs geen formule. De ondraaglijke leegte van hervormers doet mij altijd denken aan de strenge islamitische gebedshuizen. De mens is beeldig en daarom besloten moslims ooit om via tegelwerk, kleuren en kalligrafie beelden te scheppen.
Het afbeeldingsverbod werd omzeild, het Arabische alfabet werd aan het dansen gebracht. Het resultaat was prachtig en magnifiek.
Tout est pardonné: alles is vergeven.
Napoleon
Ook de hervormers zonder beeld hebben verloren van het beeldige Europa. Via het iconografische raam begrijpt en interpreteert Europa zichzelf. De meeste hervormers hebben zich daar uiteindelijk bij neergelegd.
De nieuwe beeldenbestormers, de Verlichtingsmilitanten, brachten de beelden ten val door een ontmoeting met doctor Guillotine. Het theater van revolutie werd door Napoleon – het afvallige kind van de revolutie – naar een hogere sfeer gebracht.
Het moderne Europa werd het continent van idealen van vrijheid, gelijkheid en solidariteit, die de verbeelding aan de macht wilden brengen.
Tout est pardonné: alles is vergeven.
Rebellie
De verbeelding aan de macht institutionaliseerde de rebellie. Niet het gewelddadige maar het kunstzinnige. De democratie bezielde het volk, niet met eenheid maar met verdeeldheid.
Alleen bij rampen die het bevattingsvermogen van de individuen te boven gaat, stelde de democratie de eenheid van het volk voor.
Metterdaad, een voorstelling, dus niet echt. Een cartoonist is, zoals premier Mark Rutte terecht zei, de poortwachter van onze vrijheid. Zij hebben tot taak om de groten der aarde en in de hemel infantiel en klein maken.
Ze vertolken nog steeds de cynische geest van de grote Franse Revolutie.
Cartoons vermenselijken idealen en symbolen. Niets is heilig zodra de pen van een cartoonist op gang is gekomen. Charlie Hebdo was een permanente beeldenbestorming die nu zelf wordt bestormd, buiten het kader van papieren maar in de realiteit.
De kogels herinnerden aan de dodelijke kracht van het afbeeldingsverbod.
Tout est pardonné: alles is vergeven.
Dubbelzinnig
Het woord pardonné is zeker een dubbelzinnig begrip maar niet even dubbelzinnig als het woord vergeven. Wat betekent de uitdrukking ‘Alles is vergeven’ boven de afbeelding van de profeet Mohammed? Wat of wie is vergeven? De moordenaars of de vermoorde?
Vergeven is ook vrijgeven, iets weggeven: de schuld, de boete, de wet, jezelf, de ander. In ‘Alles is vergeven’ zegt de profeet Mohammed van Charlie Hebdo: ik, de laatste profeet van Allah, vergeef en daarmee geef ik het afbeeldingsverbod vrij.
Wat zei Zijne excellentie, vraagt de gevallen hoofdredacteur van Charlie Hebdo. De profeet Mohammed zegt: vergeef mijn eeuwige dodelijke pijlen. Schaterlach: u bent vergeven, alles is vergeven, Mohammed is gevallen.
Tout est pardonné: alles is vergeven.
Verbijstering
Een redacteur van Charlie Hebdo kon zijn verbijstering niet verbloemen: ‘Dit is alles waartegen Charlie Hebdo altijd heeft gestreden: symbolen vernietigen, taboes laten verdwijnen, fantasmes ontmaskeren. Het is formidabel dat de mensen ons steunen, maar het is wel in tegenspraak met wat de tekeningen van Charlie Hebdo zijn.’
Mijn vriend, dit heet de ironie van de geschiedenis, de echte wreker van waarheid. Nederlandse dichter Lucebert weet hoe de ironie en de paradox van de geschiedenis te werk gaan:
er is niet meer bij weinig
noch is er minder
nog is onzeker wat er was
wat wordt wordt willoos
eerst als het is is het ernst
het herinnert zich heilloos
en blijft ijlings
alles van waarde is weerloos
wordt van aanraakbaarheid rijk
en aan alles gelijk
als het hart van de tijd
als het hart van de tijd.
De verbeelding aan de macht zonder werkelijke macht is getroffen maar niet gevallen, is vermoord maar niet uitgeroeid, zij is immers Europa. Toch is alles van waarde weerloos.