Op 18 juni is het 200 jaar geleden dat Napoleon werd verslagen in de slag bij Waterloo. Elk land won die dag. Toch?
Een slag met alleen maar winnaars. Kan dat? Het lijkt erop. De Slag bij Waterloo van 18 juni 1815 wordt 18, 19 en 20 juni groots herdacht. Bij Waterloo spelen 5.000 vrijwilligers de slag na voor 120.000 toeschouwers – onder wie koning Willem-Alexander. Zijn voorvader de latere Willem II speelde destijds een rol als legeraanvoerder.
De slag is iconisch, want het betekende het einde van Napoleon (1769-1821). Maar de populariteit van het herdenken komt ook doordat de Duitsers eens niet de bad guys waren, het Verenigd Koninkrijk na Waterloo het machtigste land ter wereld werd, Nederland zijn net herwonnen onafhankelijkheid behield en de Fransen werden verlost van dictator Napoleon – een man die ze overigens tegenwoordig weer eren. Zo won iedereen.
In Wenen ontstond onrust toen de eerste berichten doorsijpelden: Napoleon is terug! Terwijl afgevaardigden van de Europese grote mogendheden in Wenen feestvierden en tussendoor probeerden Europa naar de nieuwe post-Napoleontische machtsverhoudingen te verdelen, ontsnapte diezelfde Napoleon op 26 februari 1815 van zijn gevangeniseiland Elba.
Hij vormde in Frankrijk een 250.000 man sterk leger en rukte met 123.000 van hen op naar Brussel, een van de hoofdsteden van het in Wenen gevormde Nederlands/Belgisch/Luxemburgse Koninkrijk. Juist over dit nieuwe koninkrijk was in Wenen eenvoudig overeenstemming bereikt.
De grootmachten wilden een sterke natie als buffer tegen de Fransen. En nu wilde die dekselse Napoleon juist deze staat ontmantelen. Snel werd een coalitieleger gevormd van 177.000 Britten, Pruisen, Brunswijkers, Hannoveranen, Naussauers en Nederlanders om Brussel te verdedigen.
De Slag bij Waterloo was al een historisch treffen voordat er één kanonschot was afgevuurd. Iedereen wist: de uitkomst bepaalt of Napoleon definitief terugkeert op het Europese toneel of dat de koninkrijken in Europa zouden worden hersteld. Het werd het laatste.
De slagvelden werden dan ook direct na het zwijgen van de kanonnen een museumstreek. Voor adellijke jongemannen werd een bezoek aan Waterloo een onmisbaar deel van hun opleiding. De Leeuw van Waterloo (rechts, 1826) trekt jaarlijks 200.000 bezoekers. Honderd jaar na dato (1915) opende aan de voet van de leeuw een panoramaschilderij van de slag.
De Zweedse popgroep ABBA won in 1974 met het liedje Waterloo het Eurovisiesongfestival. De dirigent van het orkest ging zelfs verkleed als Napoleon. Het gaf een extra impuls aan de toch al wereldberoemde plaatsnaam.
In Londen zijn de Waterloobrug en het Waterloostation iconen. Nederland is bescheidener. Rotterdam heeft een Waterloostraat, Amsterdam het Waterlooplein. In Driehuis (Noord-Holland) is een voetbalclub Waterloo en in Limburg staat het kasteel Waterloo uit 1922, een bordeel.
België is Europa’s eeuwige slagveld. Het land staat daardoor vol musea. Het is de Belgen dan ook nauwelijks te verwijten dat het onderhoud matig is.
Het aftandse Wellingtonmuseum in Waterloo en het weinig educatieve monument van de leeuw en het panorama in Eigenbrakel (het eigenlijke slagveld) krijgen als het meezit voor 18 juni eindelijk gezelschap van een volwaardig museum: Memorial 1815. Het is ondergronds en hypermodern, naast de piramide met de leeuw. Wallonië verwacht 500.000 bezoekers per jaar.
Strijdende partijen: Napoleontisch Frankrijk versus de ‘Geallieerden’
Troepensterkte: Frankrijk: 123.000; Geallieerden: 177.000
Doden: 23.700
Gewonden: 65.300
Strijdverloop:
16 juni 1815 Slagen bij Quatre-Bras en Ligny – Britten, Nederlanders en Pruisen vluchten voor Franse overmacht en trekken zich terug tot bij Waterloo en Wavre. Ze proberen tijd te rekken in afwachting van 60.000 extra Pruisen. Die arriveren net op tijd.
18-19 juni 1815 Fransen winnen Slag bij Wavre maar verliezen mede door de inmiddels ontstane overmacht de hoofdslag in Eigenbrakel bij Waterloo. Napoleon vlucht naar Parijs waar hij niet meer wordt erkend als keizer.
Tussen 1823 en 1826 werd op de slagvelden ten zuiden van Waterloo een 40 meter hoge piramide van zand opgeworpen om zicht te geven op de slagvelden. Naar idee van Charles Vander Straeten, particulier architect van de vader (koning Willem I) van de in Waterloo meevechtende prins van Oranje (later koning Willem II). De Nederlandse leeuw bovenop weegt 28 ton en staat met de kop gericht naar Frankrijk, als waarschuwing: ‘Hier waak ik.’ Het baatte niet. In 1831 hielpen Franse troepen opstandige Belgen en draaiden de kop naar het noorden. Inmiddels is die weer zuidwaarts gericht.
Alles over het ontstaan en de erfenis van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden leest u in Ons België. Deze rijk geïllustreerde uitgave telt 100 pagina’s en kost € 8,95. Bestel de Speciale Editie Ons Belgiëhier of bel 0314-358350.
De Slag bij Waterloo is eigenlijk de Slag om Brussel, toen één van de twee hoofdsteden van het nauwelijks twee jaar oude Verenigd Koninkrijk der Nederlanden.
Dat de slag de naam heeft die hij heeft, dankt hij aan de Duke of Wellington, de opperbevelhebber van de geallieerde troepen. Hij hield zijn hoofdkwartier in een hotel in Waterloo – tegenwoordig Wellingtonmuseum. Hij noemde ‘Waterloo’ in zijn correspondentie en zoals altijd schrijven de winnaars de geschiedenis. Een enigszins valse in dit geval. De slag om Brussel werd van 16 tot en met 18 juni 1815 uitgevochten in vier slagen.
Bij Quatre-Bras (vier armen: vier straten), Ligny en Wavre verloren de geallieerden, ten zuiden van Waterloo – bij Eigenbrakel – verloor Napoleon. ‘Waterloo’ heeft ook als voordeel: het is geen Franstalige plaatsnaam en voor Engelstaligen eenvoudig uit te spreken.
Mede daardoor zijn in het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten, Nieuw-Zeeland en Canada tientallen plaatsen naar Waterloo vernoemd.
Elsevier nummer 24, 13 juni 2015
