Even was er optimisme. Een top Poetin-Zelensky leek in de maak, dankzij Trump. Maar nee. Wie hecht nog geloof aan een deal met ‘het monster aan onze poorten’?
Van Georgië tot Oekraïne: Poetins patroon van agressie
In een toespraak tot ambassadeurs in Helsinki op 25 augustus 2008, noemde de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken het Russische optreden in Georgië op 8 augustus (08-08-08) ‘een keerpunt in de internationale politiek’ en ‘een nieuwe uitdaging voor het internationale systeem’.
Dat had Stubb goed gezien. Zeventien jaar later is zijn Finland lid van de NAVO en Rusland de grootste schurkenstaat ter wereld. Zes jaar na 2008 schoten – hoogstwaarschijnlijk – de Russen boven Oost-Oekraïne de MH17 van Malaysia Airlines uit de lucht en namen ze illegaal de Oekraïense Krim in.
Acht jaar daarna begon Poetin zijn bloedige oorlog in Oekraïne die nog altijd voortduurt, ten koste van honderdduizenden mensenlevens.
Trump zoekt diplomatiek toneelstuk voor vrede
Macron heeft geen enkele fiducie in Poetin in de rol van vredesduif. ‘Een land dat 40 procent van zijn begroting in militaire uitrusting investeert en een leger van meer dan 1,3 miljoen manschappen heeft gemobiliseerd, zal niet van de ene op de andere dag terugkeren naar een staat van vrede en een open democratisch systeem,’ waarschuwt hij. ‘Voor zijn eigen voortbestaan moet hij blijven eten. Dat is het. En dus is hij een roofdier, een monster aan onze poorten.’
De ontnuchterende woorden van de Franse president kwamen na een hectische diplomatieke week, die kort voor enig – achteraf ijdel – optimisme had gezorgd. Vrijdag 15 augustus had de Amerikaanse president Donald Trump Vladimir Poetin ontmoet in Alaska.
De maandag erna ontving hij de Oekraïense president Volodymyr Zelensky en de zeven Europese leiders in het Witte Huis en belde hij met Poetin. Met gevoel voor theater zei Trump na afloop dat ‘vrede binnen handbereik’ ligt. Binnen een aantal weken moest een top volgen van Zelensky en Poetin, gevolgd door een trilaterale bijeenkomst met ook Trump erbij.
Gekibbel over topontmoeting Poetin-Zelensky
Sindsdien regeert het gekissebis. Zo wordt er gesteggeld over de vraag waar die top zich moet afspelen. Genève? Boedapest? Moskou? Over de inzet van de top: moet het gaan over welk deel Oekraïne moet afstaan aan Rusland in ruil voor vrede? Over veiligheidsgaranties: welke troepen uit welke landen mogen de Oekraïense veiligheid gaan garanderen?
Een eventueel Oekraïens NAVO-lidmaatschap zal niet meer op de agenda staan. Dat vergezicht is verbleekt. Het is voor Poetin een brug te ver en Trump heeft zich daar begripvol bij aangesloten.
Lavrov schuift verantwoordelijkheid vooruit
Komt die top er überhaupt? En zo ja, wanneer? De Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov zei dat Poetin bereid is Zelensky te ontmoeten, maar alleen nadat hoge functionarissen belangrijke kwesties hebben uitgewerkt. Lavrov, vorige week: ‘Poetin is bereid Zelensky te ontmoeten wanneer de agenda voor een topontmoeting klaar is, en deze agenda is nog helemaal niet klaar.’
Intussen werken Amerikaanse en Europese diplomaten braaf aan gedetailleerde voorstellen over hoe straks on the groundinvulling te geven aan de veiligheidsgaranties voor Oekraïne. Maar Lavrov zei ook dat het zinloos is om veiligheidsafspraken voor Oekraïne te maken zonder betrokkenheid van Moskou.
De Russen hebben al vaker laten weten geen NAVO-troepen in Oekraïne toe te staan, geen militairen uit NAVO-landen dus. Moeten dan Indiërs of Afrikanen voor de veiligheid van Oekraïne gaan zorgen? Een onwaarschijnlijk vooruitzicht.
Trump wil Nobelprijs met snelle deal
De enige die de patstelling (en Poetins vertragingstactiek) kan doorbreken, lijkt Donald Trump te zijn. Trump wil, ook met het oog op zijn wens om de Nobelprijs voor de Vrede te krijgen, de architect zijn van een historische deal.
Hij zoekt een snelle uitweg uit het conflict, zonder Oekraïne simpelweg aan Moskou uit te leveren.
Maar de Amerikaanse president laat de duimschroeven nog achterwege. Eerdere dreigementen dat landen die Russische olie afnemen, zwaar worden gesanctioneerd, hoor je niet meer. En over ‘landruil’ (eufemisme voor territoriale concessies door Oekraïne) evenmin.
Na ‘Alaska’ en zijn gesprek met de Europese leiders schepte Trump op dat hij snel een einde aan de oorlog kan maken. Nu bestaat er al scepsis over de vraag of hij de leiders zelfs maar bij elkaar kan brengen voor een persoonlijk gesprek.
‘Ik ben nergens blij mee wat die oorlog betreft. Helemaal niet blij,’ zei Trump op 22 augustus tegen verslaggevers in zijn Oval Office. Hij voegde eraan toe dat hij ‘binnen twee weken een belangrijke beslissing’ zou nemen over de toekomst van het conflict.
Volgens The Washington Post is dat zijn favoriete uitdrukking om geen echt tijdsbestek te specificeren, maar om aan te geven dat hij een beslissing wil uitstellen. Na die tijd, zei hij, ‘zullen we weten welke kant ik op ga, want ik ga de ene of de andere kant op.’
Poetins doelen blijven onveranderd
De sluwe Vladimir Poetin houdt zich intussen stil en laat niet in zijn kaarten kijken. Maar volgens Ruslandkenners zal hij hoe dan ook zijn doelen willen bereiken. Dat betekent een Oekraïne dat ongevaarlijk is voor Rusland, losgemaakt van westerse invloed, dat geen NAVO-lid is en afhankelijk zal zijn van Moskou.
In Poetins eigen woorden: ‘denazificatie’ – het verwijderen van de regering-Zelensky – en ‘demilitarisatie’ – het uitschakelen van Oekraïne als militaire macht die Rusland bedreigt. Onder het mom van ‘bescherming van de Russisch-talige inwoners’ wil hij de Donbas aan zijn rijk toevoegen.
Donbas cruciaal voor Zelensky én Poetin
De oblasts Donetsk en Loehansk zijn voor Poetin symbolisch en strategisch van groot belang: verovering van de Donbas-regio kan hij presenteren als bewijs dat de enorme Russische offers niet voor niets zijn gebracht.
Zelensky heeft nauwelijks bewegingsruimte. Zijn grondwet verbiedt het afstaan van territorium, en politiek zal het verlies van de Donbas een klap zijn voor het moreel van zijn bevolking en zijn eigen politieke toekomst. Bovendien is Oekraïne zonder de Donbas moeilijk te verdedigen.
Alleen een veiligheidsparaplu van het Westen geeft Zelensky ruimte voor een compromis – en juist dat scenario lijkt voor Poetin onverteerbaar.
Oekraïne versterkt defensie met drones en raketten
Dus gaat het vechten door. De Russen boeken progressie in de Donbas en beschikken over een groter reservoir aan strijdkrachten dan Oekraïne. Moskou lijkt te speculeren op uitputting van de tegenstander.
Kyiv heeft de mobilisatiewetgeving herhaaldelijk aangescherpt om de afnemende troepeninstroom op te vangen. Inmiddels geldt dat mannen van 25 tot 60 jaar onder de mobilisatieplicht vallen. De motivatie van de troepen zou erg laag zijn en de desertiegraad hoog.
Aanval is voorlopig de beste verdediging. Kyiv zal offensiever moeten worden. Afgelopen weekend bestookte het Rusland met honderden drones, die tot aan Sint-Petersburg reikten.
De Oekraïense wapenfabrikant Fire Point gaat massaal FP-5 Flamingo-raketten ontwikkelen. Met een bereik van 3.000 kilometer en 1.150 kilo aan explosief materiaal reikt deze destructieve raket veel verder dan alles waarover Oekraïne nu beschikt.
Poetin negeerde eerder al veiligheidsbeloften
Deze Flamingo’s kunnen ook kernkoppen dragen. Maar daarover beschikt Zelensky niet meer. In het Boedapest Memorandum uit 1994 ging Oekraïne akkoord met nucleaire ontwapening, in ruil voor de Russische belofte dat de soevereiniteit en grenzen van Oekraïne zouden worden gerespecteerd.
Maar Poetin had nul boodschap aan dit plechtige memorandum. Zie de Krim-annexatie in 2014 en de in 2022 begonnen oorlog.
Hoeveel is een vredesdeal met Poetin waard?
Als er ondanks alle slechte voortekenen toch een akkoord komt, hoeveel is Poetins handtekening dan waard? Macron weet het al. Het instinct van het roofdier zegt: eten of gegeten worden. 