Zuid-Afrika zet zich schrap voor cruciale verkiezingen

Het lichtblauwe huis op St Francis Avenue in Paarl oogt als een puist tussen de andere vrijstaande woningen, die Noorder Paarl een net burgerlijk aanzien geven. Het is, vertelt buurtbewoner Jaco Prins, een drugspand met een wisselende bewonerssamenstelling van gebruikers, dealers, klaplopers en lawaaimakers. Langzaam rijden we erlangs. Het is vroeg in de middag, er zijn nog geen tekenen van leven.

Prins vertelt over een incident met gedrogeerden die naakt door de tuin liepen, waarna de buren met jonge kinderen stante pede besloten te verhuizen. Zo begint het verval van een wijk. En daarom zijn er buurtwachten, zegt Prins. Mogelijk zal hij hier die avond, gehuld in een kogelwerend vest en gewapend met pepperspray en een pistool, met andere bewoners patrouilleren. Op de autodeuren is dan een logo geplakt: AfriForum.

Prins (43) is de voorzitter van de AfriForum-tak in Paarl. De Afrikaner belangenorganisatie heeft landelijk 315.000 leden, een gigantisch aantal voor een club die nog geen twintig jaar bestaat.

Er zijn inmiddels 169 afdelingen, 172 buurtwachten en ruim 10.000 vrijwilligers, onder wie dus Prins. AfriForum is Afrikaanstalig en christelijk, en zet zich in voor veiligheid, milieu, infrastructuur, onderwijs, taal, cultuur en dienstverlening.

De organisatie manifesteert zich steeds meer als een alternatief voor een falende overheid. Er zijn digitale wolkskole opgezet voor lager en middelbaar onderwijs, er zijn technische colleges en er is zelfs een universiteit, Akademia, met een campus in Pretoria en binnen afzienbare tijd ook één in Paarl. Het AfriForum-credo luidt: ‘Ons sal self!’ – we doen het zelf!

AfriForum is een antwoord op de onmacht die veel witte Afrikaners sinds 1994 voelen. Ze maken nog maar 5 procent van de totale bevolking uit, en er is slechts één politieke partij die hun belangen vertegenwoordigt: Vryheidsfront Plus (VF+), dat bij de laatste verkiezingen bleef steken op 2,38 procent van de stemmen.

AfriForum wordt vaak geassocieerd met VF+. Maar op lokaal niveau werkt de organisatie dikwijls prettig samen met de liberale Democratic Alliance (DA), die in 2019 20,77 procent van de stemmen vergaarde.

AfriForum geeft zijn leden geen stemadvies. ‘We zeggen alleen: ga stemmen!’ zegt manager Bernard Pieters (33) in een restaurant nabij het AfriForum-hoofdkwartier in Kaapstad.

Massale werkloosheid Zuid-Afrika

Het zijn drukke tijden voor Pieters en zijn collega’s. De verkiezingen komen eraan en het land bereidt zich voor op mogelijke onrust. Een voorproefje van hoe dramatisch het uit de hand kan lopen, kregen de Zuid-Afrikanen in juli 2021 toen de provincies KwaZulu-Natal en Gauteng acht dagen het toneel waren van grootschalige plunderingen die 354 mensen het leven kostten.

De directe aanleiding was een arrestatiebevel voor ex-president Jacob Zuma.

De massale werkloosheid (offi­cieel 32,1 procent) en armoede werkten als frustratiebrandstof voor de relschoppers.

Generaal b.d. Roland de Vries, die lang met AfriForum samenwerkte, waarschuwde onlangs voor nieuwe chaos. De combinatie van corruptie, misdaad, een falende overheid en de aanstaande verkiezingen schept volgens hem de ideale explosieve mix voor een lange periode van geweld en onzekerheid.

In een interview met online krant BizNews zei De Vries dat ‘we politieke strijd zullen zien als nooit tevoren, en dit zal leiden tot grote politieke instabiliteit in ons land’.

Pieters ziet het wat minder apocalyptisch. Hij verwacht geen plotselinge ineenstorting van de openbare orde. ‘Maar als het ANC deze en de volgende verkiezingen wint, dan heb je een groot probleem.’

Ook in Paarl wordt rekening gehouden met diverse scenario’s. ‘We hebben noodplannen voor het geval er ernstige onrust uitbreekt, een gebeurlikheidsplan,’ zegt Jaco Prins. ‘Ik denk niet dat het hier misgaat, maar elders in het land zullen er ongetwijfeld problemen zijn.’

Zuid-Afrika nog steeds verdeeld in rijk en arm

Paarl oogt als een rustig, welvarend plaatsje. Het ligt prachtig in de Kaapse wijnlanden tegen een bergrug met een kale ronde top, waarnaar het stadje is genoemd.

De voornaamste verkeersader is de kilometerslange Main Road, parallel lopend aan de Bergrivier die de stad in tweeën deelt. In de jaren zestig en zeventig speelden zich op bevel van de apartheidsautoriteiten etnische zuiveringen af, waarbij de donkere bevolking naar de oostelijke oever van de rivier werd verplaatst, zodat de westzijde wit werd en de oostzijde bruin en zwart. In het witte deel staan nu de dure winkels en kunstgalerieën, de verfijnde restaurants en de hoog aangeschreven scholen.

Verderop vind je de gated estates, bewaakt en ommuurd, met chique namen als Val de Vie en Boschenmeer. In het oosten, ver uit het zicht van de toeristen, liggen de bruine en zwarte wijken.

Prins kwam hier in 2019 wonen, net op tijd want de afgelopen paar jaar zijn de huizenprijzen omhooggeschoten.

Twee jaar geleden zette hij de tak van AfriForum op, die zich aanvankelijk concentreerde op de buurtwacht. ‘Wij hebben hier twaalf man die waken over pakweg 1.500 gezinnen,’ zegt Prins.

Van die groep hebben er twee, onder wie Prins, extra training gekregen van AfriForum, dat daarvoor gebruikmaakt van oud-militairen. Het gaat om zaken als leiderschap, tactische training, intelligence, schieten en operationele leiding. Van de politie hoef je weinig te verwachten, zegt Prins. Die zijn onderbezet en onderbetaald, en wachten al maanden op een nieuwe commandant.

Ankerdorp

Dankzij de grote instroom van Afrikaners uit andere delen van het land is Paarl inmiddels ook een ankerdorp. AfriForum beperkt zich niet tot adhoc-operaties, er is een toekomstvisie met daarin een belangrijke rol voor ankerdorpe.

De gedachte daarachter is als volgt. Het was altijd lastig om Afrikaners te organiseren, aangezien ze zich in de loop der eeuwen over het hele land hebben verspreid, van Kaapstad tot Musina, van Durban tot Springbok.

Maar met het verval van de dorpen zijn Afrikaners geleidelijk naar plekken verhuisd waar zij getalsmatig redelijk vertegenwoordigd zijn. Dertig van die steden, waaronder Paarl, zijn gebombardeerd tot ankerdorp.

Dit, zegt Pieters, zijn bakens van hoop in een zee van verval, waar de Afrikaners hun expertise en doorzettingsvermogen kunnen gebruiken om in weerwil van het overheidsfalen pockets of excellence te creëren.

‘Op die steden richten wij ons. We zorgen voor goede relaties met scholen, politie, politieke partijen. We proberen ervoor te zorgen dat essentiële maatschappelijke en culturele instellingen blijven functioneren.’

Organisatie voor bruin Zuid-Afrika

Interessante initiatieven. Zelfs de immer kritische éminence grise van de Afrikaner journalistiek Max du Preez (73) is onder de indruk van de zelfredzaamheid van AfriForum en aanverwante organisaties.

Maar hij zal zich er nooit bij aansluiten, zegt hij. ‘Ja, ik ben een trotse Afrikaner, mijn moeders kant stamt af van de Krugers en mijn vaders stamboom gaat terug tot de hugenoten. Maar ik kan me niet vinden in het Afrikaner nationalisme dat clubs als AfriForum propageren.’

Pieters knikt. ‘Als dat het beeld is dat hij van ons krijgt, dan komt onze boodschap niet goed over.’

Hij vertelt over een nieuwe organisatie die AfriForum heeft opgezet, Kaapse Forum, die zich inzet voor bruine Zuid-Afrikanen. En, vindt hij, acties als het testen van drinkwater, het repareren van wegen en verzet tegen grondonteigening zonder compensatie, zijn gunstig voor alle Zuid-Afrikanen.

Blank Zuid-Afrika ‘wil privileges niet inzien’

Er klinkt ook kritiek vanuit donkere hoek. Moslimactivist Fadel Allie (50) woont in Paarl. Hij vertelt over het werk dat de moslims in hun wijken doen: buurtwachten, gaarkeukens, onderwijs, jeugdactiviteiten, liefdadigheid.

Maar van enige samenwerking met AfriForum is geen sprake. En dat komt, zegt Allie, doordat de Afrikaners niet willen inzien dat ze hun positie en privileges danken aan vier eeuwen van kolonialisme en apartheid, dat de toenemende misdaad en alle sociale problemen waaraan ze zich zo storen, samenhangen met hun ­eigen privileges.

‘Die situatie is generaties geleden ontstaan,’ zegt Allie, ‘maar zij plukken nog steeds de vruchten ervan. Het is belangrijk dat ze die dynamiek onderkennen en bijdragen aan het rechtzetten van het kwaad uit het verleden. Bij een rechtvaardigere samenleving heeft uiteindelijk iedereen baat.’

Pieters betoogt dat je de misdaadcrisis niet kunt wijten aan privileges uit een ver verleden. Het heeft in de eerste plaats te maken met politiediensten die het laten afweten, zegt hij.

‘Het is gemakkelijk om het verleden de schuld te geven in plaats van de verantwoordelijkheid te nemen voor je eigen daden. Zijn er zakenuit het verleden die het heden negatief beïnvloeden? Ongetwijfeld. Maar in welke mate?’

Jaco Prins is duidelijk: ‘Ik zie het als mijn taak om mijn mensen te dienen. We zitten in een precaire situatie en interna­tionaal hebben we weinig vrienden. Ik doe het voor de toekomst van mijn kinderen.

‘Zij moeten hier blijven, maar ze moeten ook succesvol zijn. We zijn zo geobsedeerd door overleven dat we zijn vergeten hoe het is om te floreren.’