Op social media is ophef ontstaan over een poster van de documentaire The Return: Life after ISIS. In de documentaire worden IS-bruiden gevolgd in het Syrische vluchtelingenkamp Al-Hol. Vier vragen en antwoorden.
1.
Waar gaat de film over?
Twee jaar lang volgde de Spaanse regisseur Alba Sotorra Clua vrouwen van verschillende nationaliteiten (Belgisch, Canadees, Amerikaans, Frans, Duits, Brits en ook Nederlands) die afreisden naar Syrië om zich aan te sluiten bij het IS-kalifaat.
Meer over dit onderwerp: De truc van IS-vrouwen om naar ons land te komen
De respectievelijke regeringen hebben hun handen van de vrouwen afgetrokken en dus slijten de vrouwen – die hun staatsburgerschap van een westers thuisland in de regel zijn kwijtgeraakt – hun dagen in het door Koerdische strijdkrachten bewaakte kamp.
De film is opgebouwd rond lange persoonlijke interviews met velen van hen.
2.
Wie is de vrouw op de poster, Shamima Begum?
Bij het Britse publiek is Shamima Begum misschien wel de bekendste jihadvrouw. Als 15-jarige liep ze in 2015 weg vanuit haar ouderlijk huis in Oost-Londen en reisde met twee schoolvriendinnetjes af naar het kalifaat. Begum was via internet geradicaliseerd.
In 2019 werd Begum ineens wereldnieuws toen The Times een geluidsopname publiceerde waarop Begum te horen is die vertelt dat ze bij aankomst met andere vrouwen in een huis moest wachten voordat ze werd uitgehuwelijkt aan de Nederlandse jihadist Yago Riedijk. Met hem kreeg ze drie kinderen, die allemaal kort na de geboorte overleden.
Over het leven in Raqqa zei ze destijds: ‘Het was een normaal leven. Het leven dat ze laten zien in de propagandavideo’s, maar soms zijn er bommen en zo.’ Onthoofdingen heeft ze nooit gezien, maar eenmaal zag ze wel een hoofd in een prullenbak liggen toen ze over straat liep. ‘Deed me niets. Het was een gevangen strijder die gepakt was op het slagveld. Een vijand van de islam. Ik dacht alleen maar aan wat hij zou hebben gedaan bij een moslimvrouw als hij de kans had gekregen.’
In de geluidsopname toonde Begum geen enkel berouw over haar besluit om af te reizen naar het kalifaat. Wel merkte ze al snel dat er sprake was van onderdrukking binnen IS en dat ervoer ze naar eigen zeggen als een ‘schok’.
Ten tijde van de geluidsopname was Begum hoogzwanger van haar derde kind en uitte ze haar vastbeslotenheid om terug te keren naar het Verenigd Koninkrijk om daar te bevallen. ‘Ik moet denken aan mijn baby.’ Omdat haar twee eerdere kinderen waren overleden aan ondervoeding en ziekte, hadden zij en Riedijk twee weken eerder besloten om te vluchten vanuit Baghuz, het laatste IS-bolwerk in het oosten van Syrië. Bij de vlucht door de woestijn stuitten de twee op Koerdische troepen, waarna Riedijk zich overgaf en Begum op een bus werd gezet naar vluchtelingenkamp Al-Hol. Daar verblijft ze nog steeds. Groot-Brittannië ontnam haar in 2019 het Britse staatsburgerschap.
Het laatste wat bekend is over Riedijk is dat hij gevangen zit onder toezicht van de Koerdisch-Syrische militaire inlichtingendienst in de plaats Rmeilan in Noordoost-Syrië. Riedijk werd in 2018 bij verstek veroordeeld tot zes jaar celstraf voor het zich aansluiten bij een terroristische organisatie.
3.
Wat is de kritiek?
‘Ik had veel vooroordelen, maar toen ik de persoonlijke verhalen van deze vrouwen ontdekte, begreep ik waar hun beslissingen vandaan kwamen,’ zei regisseur Clua in maart in een interview. ‘Ik werd gegrepen door hun vermogen om te reflecteren op de fouten die ze hebben gemaakt en hoe ze die proberen te boven te komen. Ik geloof dat iedereen een tweede kans verdient.’
En dat is precies de kritiek op de film. ‘Terwijl honderdduizenden IS-slachtoffers nog steeds in tenten leven, 2.800 Jezidi-vrouwen en kinderen nog steeds in slavernij leven en de lichamen in massagraven nog niet geborgen zijn, krijgen IS-vrouwen een schitterend podium van geprivilegieerde westerse filmmakers,’ twitterde EW-journalist Brenda Stoter Boscolo.
Boscolo plaatste hierbij een affiche van de documentaire. Volgens critici wordt Begum op deze ‘glamourposter’ neergezet als een heroïsche strijdster.
Een ander opvallend punt in de documentaire is het gebrek aan spijt bij de IS-vrouwen. ‘Tekenen van wroeging vallen vooral op door hun afwezigheid,’ schrijft het Britse dagblad The Guardian in een recensie.
4.
Maken de Nederlandse vrouwen kans op terugkeer?
De terughaaldiscussie laaide onlangs op in Nederland door het terughalen van IS-bruid Ilham B., haar twee kinderen (2 en 5 jaar) en nog een meisje van 12 van andere ouders.
Ilham radicaliseerde in haar woonplaats Gouda en besloot rond 2013 op 19-jarige leeftijd naar het kalifaat te reizen. Ze trouwde er met jihadist Bilal Al Marchohi uit Antwerpen en verbleef in Aleppo en IS-hoofdstad Raqqa. Later kwam ze in handen van Koerdische strijders, toen het IS-kalifaat werd ingenomen. De laatste jaren sleet ze in het Syrische detentiekamp Al-Roj.
‘Het is onacceptabel en onaanvaardbaar dat we de vijand, islamitische IS’ers, hierheen halen. Die terreurvrouwen hebben hun recht verspeeld ooit nog voet op Nederlandse bodem te zetten,’ zei PVV-leider Geert Wilders.
Tegen B. loopt een strafzaak.
Het 12-jarige meisje dat met B. is teruggekeerd, werd jaren geleden door haar moeder meegenomen naar Syrië, tegen de wil van haar vader. Die spande in Nederland een rechtszaak aan die de repatriëring in gang zette.
De overheid is in de afgelopen jaren aangespoord om zich in te zetten om IS-gangers naar Nederland terug te halen. Allereerst de kinderen die niet voor de reis hebben gekozen.
Daarnaast dwongen diverse rechterlijke uitspraken de overheid om meer te doen om vrouwen en mannen ‘op te halen’ tegen wie in Nederland rechtszaken lopen. Zij zouden de kans moeten krijgen om hun proces bij te wonen.
The Return: Life after ISIS wordt op 13 juli uitgezonden bij 2Doc op NPO2.