Wat is het verschil tussen blanco, ongeldig en niet stemmen?

Er zijn drie mogelijkheden om niet op een kandidaat te stemmen tijdens de verkiezingen. Je kunt blanco stemmen, ongeldig stemmen of simpelweg niet stemmen. Wat betekenen deze keuzes precies en waarom zou iemand voor een van deze opties kiezen?

• Blanco stemmen

Een blanco stem uitbrengen houdt in dat de kiezer wel is verschenen op het stembureau, maar geen vakje op het stembiljet heeft aangekruist. Zo’n stem is geldig en wordt meegerekend bij het opkomstcijfer, maar telt niet mee voor de verdeling van zetels. Bij het berekenen van de uitslag en kiesdeler worden alleen de stemmen meegeteld die rechtsgeldig op kandidaten zijn uitgebracht.

Waarom zou iemand blanco stemmen?

Een blanco stemmer laat blijken geïnteresseerd te zijn in het democratische proces. Die stemmer neemt de moeite om naar de stembus te gaan en draagt bij aan een hoger opkomstcijfer. Hoewel er geen opkomstdrempel voor de geldigheid van een verkiezing is opgenomen in de Nederlandse Kieswet, kan een hoger opkomstcijfer de legitimiteit van een verkiezing versterken.

Tegelijk is een blanco stem een besluit om geen keuze te maken voor een van de kandidaten op de lijst. Daarmee kan een blanco stem zowel een teken van betrokkenheid zijn als een signaal naar de politieke partijen die aan de verkiezingen meedoen: het aanbod aan kandidaten is onvoldoende overtuigend.

• Ongeldig stemmen

Een ongeldige stem telt niet mee voor het berekenen van de uitslag of kiesdeler en heeft geen effect op de verdeling van zetels. Maar net als een blanco stem telt een ongeldige stem wel mee voor het opkomstcijfer.

Wat maakt een stem (on)geldig?

De Kiesraad heeft daar een aantal uitgangspunten voor geformuleerd. Als een vakje (deels) is ingekleurd, aangevinkt of aangekruist, leidt dat tot een geldige (niet-blanco) stem. Is dat bij meerdere vakjes gebeurd, of is er niets in een vakje rood gemaakt, maar wel op het stembiljet getekend? Dan is de stem ongeldig.

Tot slot kan de kiezer een ongeldige stem uitbrengen door zijn identiteit prijs te geven op het stembiljet, bijvoorbeeld door de eigen naam of handtekening op het stembiljet te noteren. Stemmen is namelijk een anonieme handeling.

Het eindoordeel is overigens aan het stembureau: zij bepalen op basis van bovenstaande regels of er sprake is van een geldige of ongeldige stem.

Waarom zou iemand ongeldig stemmen?

Meestal gebeurt dat niet met opzet. Iemand kan bijvoorbeeld slordig zijn geweest of, zo blijkt achteraf, niet precies hebben geweten hoe je een stem correct uitbrengt. In andere gevallen gaat het eerder om een proteststem: het biljet is ongeldig gemaakt om uiting te geven aan onvrede over het politieke aanbod.

• Niet-stemmen

Niet-stemmen is simpelweg niet komen opdagen bij het stembureau op verkiezingsdag. De wegblijver draagt niet bij aan de zetelverdeling, uitslag of kiesdeler, noch aan het opkomstcijfer.

Waarom zou iemand niet stemmen?

De redenen daarvoor lopen flink uiteen. Het kan zowel een bewuste als onbewuste keuze zijn, en principieel of praktisch van aard. De een heeft bijvoorbeeld geen vertrouwen in de democratie, de ander denkt geen tijd te hebben, wil er geen tijd voor maken, is het vergeten of ziet niet-stemmen als een vorm van protest.