Scholen informeren hun leerlingen eenzijdig, bevooroordeeld en soms zelfs onjuist over Israël, Gaza en het Midden-Oosten. Dat zegt schrijfster Maaike van Charante (64), die tientallen afleveringen van het Jeugdjournaal, uitlegvideo’s en ander voorlichtingsmateriaal van de publieke omroep analyseerde in een dik rapport. ‘Israël wordt neergezet als de grote schurk, de andere partijen als dappere verzetsstrijders of weerloze slachtoffers.’
Vorige week verscheen het rapport Wat leren we onze kinderen, dat 321 pagina’s telt en is voorzien van bijna 1.000 voetnoten met bronnen. Naar aanleiding van het onderzoek stelde de SGP vrijdag 12 september Kamervragen aan demissionair minister van Onderwijs Gouke Moes (BBB).
Het onderzoek beslaat uitzendingen over Israël, Gaza en het Midden-Oosten die zijn uitgezonden bij SchoolTV en NPO Kennis (beide NTR), NOS Stories, NOS op 3 en NOS Jeugdjournaal, tussen 7 oktober 2023 en maart 2025.
Volgens uw website werkten jullie ruim 2.000 uur aan dit rapport, onbetaald. Waarom stak u hier zo veel tijd in?
‘De donaties stromen inmiddels binnen, maar we zijn inderdaad zonder financiering begonnen. Ik werd vorig jaar benaderd door een bezorgde moeder, José Hak, die veel weet van het Israëlisch-Palestijnse conflict en schrok van wat er in het Jeugdjournaal over werd verteld. Zij ging aantekeningen maken, en samen besloten we, met hulp van andere onderzoekers, systematisch te onderzoeken wat kinderen op de basisschool te zien krijgen.
‘Het onderwerp gaat ons aan het hart omdat de oorlog in Gaza en alles eromheen de samenleving zo verdeelt, mede doordat veel media eenzijdig verslag doen. Voor volwassenen vind ik dat al verwerpelijk, laat staan voor kinderen, die heel beïnvloedbaar zijn. Ze krijgen een erg ongenuanceerd verhaal voorgeschoteld, vol misleidende teksten, waarin feitelijke fouten staan en vooral veel cruciale informatie wordt weggelaten.’
Dat zijn zware beschuldigingen. Geeft u eens wat voorbeelden.
‘Het begint al bij de uitleg over de ontstaansgeschiedenis. Op kaartjes wordt de situatie geschetst alsof Palestina voordat Israël werd gesticht een land was, in plaats van een Brits mandaatgebied waar zowel Arabieren als Joden woonden. Zo ontstaat de foute suggestie dat het land “Palestina” is afgepakt.
‘Ook viel me op dat in een uitlegvideo van liefst 18 minuten bij NOS Stories over decennia aan historie vrijwel niets wordt gezegd over terrorisme dat de Palestijnen pleegden. De Olympische Spelen van 1972 in München, de Intifada’s met zelfmoordaanslagen in bussen en restaurants, ze lijken niet te bestaan.
‘Israël wordt neergezet als de grote schurk, de anderen als dappere verzetsstrijders of weerloze slachtoffers. De suggestie is vaak dat terreurorganisaties als Hamas en Hezbollah, meestal aangeduid als verzetsbewegingen, Israël alleen aanvallen uit bezorgdheid over de Palestijnen. Zelden klinkt dat zij en hun grote sponsor Iran het religieuze doel hebben om Israël te vernietigen. Terwijl dat essentieel is om de huidige oorlogen te begrijpen.’
Is het niet onvermijdelijk dat soms informatie wordt weggelaten bij het uitleggen van zo’n complex conflict aan kinderen?
‘Natuurlijk moet je een heleboel weglaten, journalisten moeten altijd keuzes maken. Maar in de filmpjes die scholieren te zien krijgen, pakken die keuzes telkens uit in het nadeel van Israël.
‘Niet alleen als het gaat om welke feiten wel en niet worden vermeld, maar ook om welke visies er worden gepresenteerd. Veel uitzendingen bevatten wel duiders die het verhaal van de Palestijnen ondersteunen, maar het omgekeerde geldt bijna nooit voor de Israëlische lezing.
‘In november 2023 verscheen bijvoorbeeld een filmpje bij SchoolTV over vermeende apartheid in Israël. Daarin komen alleen mensen aan het woord die vinden dat er sprake is van apartheid, en geen mensen die dat juist bestrijden. En opnieuw ontbreken cruciale feiten, zoals Arabische Israëliërs die werken als parlementsleden, rechters of politieagenten.’
Denkt u dat het een strategie is van desinformatie, oftewel doelbewuste verspreiding van onjuiste informatie?
‘Dat durf ik niet te zeggen, want je kunt niet in de hoofden kijken van redacties. In het rapport hebben we de term “desinformatie” zorgvuldig vermeden. Maar in bijna alle gevallen is wel degelijk sprake van onwetendheid, luiheid of slechte journalistiek.’
Bent u ook zaken tegengekomen die juist zijn meegevallen?
‘NPO Kennis had ook best goede filmpjes, bijvoorbeeld over de betekenis van zionisme of wie Benjamin Netanyahu is. Ook heel sterk uitgelegd vond ik het verschil tussen UNRWA, de VN-vluchtelingenorganisatie voor de Palestijnen, en de UNHCR, de VN-organisatie voor alle andere vluchtelingen wereldwijd.’
Hoe verklaart u dat die zorgvuldigheid bij zo veel andere kwesties rond Israël, Gaza en het Midden-Oosten ontbreekt?
‘Het speelt mee dat sommige bronnen, vooral ngo’s, op een voetstuk worden geplaatst. Zeker de Verenigde Naties, terwijl die toch al ver vóór 7 oktober een obsessie hadden met Israël, waartegen al jaren meer resoluties worden aangenomen dan tegen allerlei dictaturen bij elkaar. Veel van die internationale organisaties hebben al lang geleden partij gekozen.
‘Ook is het vertrouwen in lokale journalisten bij redacties vaak veel te groot. Terwijl zij zich niet realiseren dat die Hamas nooit willen of durven tegenspreken, bijvoorbeeld uit angst te worden geïntimideerd, mishandeld of zelfs gedood.’
De redacties moeten toch wel op lokale journalisten varen? Israël laat geen buitenlandse journalisten toe.
‘Dat is waar, al zijn delen van Gaza wel embedded met het Israëlische leger te bezoeken, vergelijkbaar met hoe dat ook aan het front in Oekraïne gebeurt. Maar ook wie dat niet wil omdat het een Israëlische propagandatour zou zijn, kan nog steeds kritischer zijn op verslaggevers in Gaza.
‘Zeg erbij dat zij niet vrijuit kunnen spreken, of bijvoorbeeld dat ze in oktober 2023 massaal beweerden dat er bij een Israëlische luchtaanval op een ziekenhuis honderden doden waren gevallen, waar niets van klopte. En als je meldt dat volgens “de autoriteiten in Gaza” 60.000 doden zijn gevallen, meld dan ook dat daar volgens Israël zeker 23.000 Hamas-strijders bij zijn.’
Uw rapport bevat veel aantijgingen dat taalgebruik of geraadpleegde experts niet neutraal zouden zijn. Bent u zelf wel neutraal? In het onderzoek zijn uw woordkeuzes ook niet altijd afstandelijk en terughoudend.
‘Neutraliteit is een fictie, denk ik. Wij zijn vooral bezig de berichtgeving te corrigeren door te wijzen op allerlei gebreken, vooral het negeren van de Israëlische argumenten. In die zin kunnen mensen zeker zeggen dat ook wij niet neutraal zijn. Maar van de NOS en de NTR, die als doelstelling hebben om objectief en ongebonden verslag te doen, mag je in elk geval verwachten dat ze dat proberen.
‘Zeker in een tijd waarin jongeren via Instagram-pagina’s als CestMocro en andere sociale media veel antisemitische uitingen te zien krijgen, zou je hopen dat SchoolTV genuanceerd lesmateriaal brengt met informatie van meerdere kanten. Dat is helaas veel te weinig het geval.’
Maaike van Charante vroeg de NOS en NTR voor publicatie van haar rapport om op de aantijgingen daarin te reageren. De reactie van de NOS:
‘Het hoort bij onze publieke en journalistieke taak om het nieuws te verslaan, uit te leggen en te voorzien van de juiste context. Wie onze Gaza-berichtgeving volgt ziet dat we dat al sinds het begin van de oorlog doen. We proberen daarbij alle relevante perspectieven te laten zien, en daarmee ook de voor sommigen wellicht ongemakkelijke perspectieven. De suggestie dat onze berichtgeving bol zou staan van fouten, sturend of zelfs agenda-gedreven zou zijn werpen we ver van ons. Als er onverhoopt een fout in de berichtgeving sluipt, wordt die ruimhartig rechtgezet.’