Het is moeilijk voor te stellen, maar kort voor 7 oktober 2023 leek Israël zijn zaakjes in het Midden-Oosten goed voor elkaar te hebben. Op initiatief van de Amerikaanse president Donald Trump en vooral zijn schoonzoon Jared Kushner had het in 2020 en 2021 de Abraham-akkoorden gesloten met diverse islamitische landen.
Israël knoopte diplomatieke en handelsbetrekkingen aan met de Verenigde Arabische Emiraten, Bahrein, Sudan en Marokko, die de Joodse staat erkenden. Hoopvol keken de Israëliërs zelfs uit naar het moment dat regionale grootmacht Saudi-Arabië zich bij het gezelschap zou voegen.
Hoe Hamas de normalisatie tussen Israël en Saudi-Arabië torpedeerde
‘Elke dag komen we dichterbij,’ zei kroonprins Mohammed Bin Salman, onder wie antisemitisme uit Saudische moskeeën en schoolboeken verdween, in september 2023 nog. Niets leek te wijzen op een pariastatus voor Israël. Integendeel.
Yahya Sinwar had dat ook in de gaten. ‘Er is geen twijfel over de aanzienlijke vooruitgang bij de Saudi-zionistische normalisatieovereenkomst,’ zei de Hamas-leider in Gaza op 2 oktober 2023 in een vergadering waarvan The Wall Street Journal de notulen inzag.
Volgens Sinwar was een ‘uitzonderlijke daad’ nodig om verdere toenadering tussen de meerderheid van de Arabische wereld en Israël te saboteren. Alleen zo kon worden voorkomen dat de Palestijnse kwestie uit beeld raakte. En zo geschiedde, vijf dagen later.
Oorlog breidt zich uit: Hezbollah, Houthi’s en Iran mengen zich in het front
De gruwelijke slachtpartij van operatie Al Aqsa-vloed was ook buiten Gaza en Israël het sein om de wapens op te nemen. Al op 8 oktober begon de eveneens door Iran gesteunde Libanese terreurgroep Hezbollah met het afschieten van duizenden raketten op Noord-
Israël.
Eind oktober mengden bovendien de Jemenitische Houthi’s, ook al gefinancierd en getraind door Iran, zich in de strijd. En tot twee keer toe keer probeerde Iran zelf Israël te treffen.
Met honderden ballistische raketten, kruisraketten en drones viel het in april 2024 voor het eerst rechtstreeks Israël aan, zonder veel schade te maken. Een halfjaar later werd het nogmaals geprobeerd, als reactie op de liquidatie van Hamas’ hoogste leider Ismail Haniyeh in een hotelkamer in Teheran.
Stiekeme bondgenoten: hoe soennitische staten Israël hielpen tegen Iran en zijn proxy’s
Ondanks de woede over het leed en de verwoesting in Gaza, bleek bij die aanvallen dat Israël niet alle steun in de regio kwijt was.
Jordanië, Saudi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten hielpen met raketonderscheppingen en het delen van inlichtingen.
Uiteraard moesten die landen, gezien het anti-Israëlische sentiment onder hun bevolkingen, schande spreken van wat zij al snel de ‘genocide’ in Gaza noemden. Maar omdat de moderniserende soennitische Golfstaten de sjiitische theocratie Iran al decennia zien als dé grote destabilisator van het Midden-Oosten, zullen zij Israël stiekem ook dankbaar zijn geweest.
Want Israël deelde niet alleen Hamas, maar ook de rest van Irans ‘As van Verzet’ harde klappen uit. De uitschakeling van de volledige top van Hezbollah, inclusief leider Hassan Nasrallah, leidde in de hele regio tot angst en ontzag. Net als de sciencefiction-achtige pieperactie die tientallen strijders van de Libanese terreurgroep doodde en duizenden verwondde.
Van Damascus tot Teheran: Israëls luchtoverwicht breekt Irans macht in de regio
Mede doordat het onthoofde Hezbollah de bevriende Bashar al-Assad niet te hulp kon schieten, viel eind vorig jaar zijn regime. Zo raakte Teheran ook zijn grip kwijt op Syrië, dat jarenlang doorvoerland van Iran naar Libanon was voor wapens en munitie.
Waar de dreiging van Hezbollah voorlopig verdwenen lijkt, bestoken de Houthi’s Israël nog wel af en toe, door de lucht. Maar hoewel de Israëliërs onlangs als vergelding voor een clusterbomaanval de Houthi-premier en diverse van zijn ministers uitschakelden, lijken zij het gevaar van de qatkauwende strijders ver weg in Jemen niet te zien als een dreiging die een groter offensief noodzakelijk maakt.
Rising Lion bevestigde dat Israël ook offensief superieur is in de lucht
De afstand is geen obstakel, bewees Israël in juni tijdens de twaalfdaagse oorlog met Iran. De Israëlische luchtmacht kon daar vrijuit opereren om de luchtverdediging lam te leggen, een groot deel van Irans raketarsenaal te vernietigen en het atoomprogramma jaren terug te werpen.
Ook al is de dreiging van een kernwapen in handen van de ayatollahs niet weg, Operatie Rising Lion bevestigde dat Israël niet alleen defensief, maar ook offensief superieur is in de lucht.
Van Europese klanten tot Arabische samenwerkingspartners
Europa zal er jaloers naar hebben gekeken. Bij Russische speldenprikjes bleek de afgelopen maanden al hoe kwetsbaar de luchtverdediging in vooral Noord- en Oost-Europa is.
Niet voor niets kochten Duitsland (Arrow-3), Roemenië (Spyder) en Finland (David’s Sling) recent Israëlische luchtafweersystemen. Europese landen moeten alleen al vanwege de enorme defensie-investeringen de banden met de hoogontwikkelde Israëlische defensie-industrie (verder) aanhalen.
Het zal een bittere pil zijn voor alle politici die opriepen tot handelsverboden, wapenembargo’s en economische sancties.
Zelfs de Arabische landen lijken te beseffen dat ze niet om de veiligheidsexpertise van Israël heen kunnen. Zondag 12 oktober onthulde The Washington Post het bestaan van een zogenoemd Regionaal Veiligheidsconstruct.
De laatste drie jaar, dus ook tijdens de Gaza-oorlog, werkten onder Amerikaanse leiding hoge militairen uit Saudi-Arabië, Egypte, Jordanië, Bahrein, Qatar en de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) nauw samen met Israël op militair en inlichtingenvlak. Gezamenlijke hoofddoelen: de strijd tegen islamitische terreur en Iran in toom houden.
Trump als dealmaker
Naast de strategische belangen moet ook de bijzondere rol van Donald Trump niet worden onderschat. Terwijl de Amerikaanse president Hamas diverse keren dreigde dat ‘de hel zou losbreken’ als de gijzelaars niet vrijkwamen, knoopte hij tegelijk banden aan met steenrijke Arabische leiders via hun gemeenschappelijke liefde voor geld.
Tijdens Trumps Golftrip in mei (niet te verwarren met zijn hobby, met een kleine letter g) sloot hij met Saudi-Arabië, Qatar en de VAE al tech-, defensie- en investeringsdeals ter waarde van honderden miljarden dollars.
Illustratief voor Trumps strategie is de grote rol die hij gaf aan twee vastgoedmiljardairs. Steve Witkoff – als speciaal gezant in het Midden-Oosten duidelijk beter op zijn plek dan als onderhandelaar met Rusland – en Trumps schoonzoon Jared Kushner – wiens vingerafdrukken volgens The Wall Street Journal overal op de Gaza-deal zitten – kregen zaterdag een heldenonthaal op het Gijzelaars-plein in Tel Aviv.
Zij hebben dankzij hun Joodse komaf een speciale band met Israël én ze hebben grote zakelijke belangen in de Golfstaten, waaronder Hamas-sponsor Qatar.
Trump dwong Benjamin Netanyahu
Het kleine emiraat leek zich begin september te gaan terugtrekken als bemiddelaar na Israëls mislukte aanval op de Hamas-leiders die in Doha onderdak kregen. Maar juist die ogenschijnljk uitzichtloze situatie was de kiem tot het huidige akkoord.
Trump dwong Benjamin Netanyahu tot excuses aan de premier van Qatar, die op zijn beurt Hamas eindelijk eens écht onder druk moest zetten.
Wat betreft vrijlating van de gijzelaars is dat gelukt. Maar of de terreurgroep akkoord gaat met andere cruciale punten uit Trumps twintigpuntenplan, is de vraag. Hamas heeft aangegeven dat ontwapening en een internationaal bestuur van Gaza onbespreekbaar zijn.
De afgelopen dagen doken al beelden op van Hamas-strijders die vermeende collaborateurs executeren. Rivaliserende clans vechten met elkaar en Hamas om de macht.
Arabische leiders durven het nog niet om banden met Israël aan te knopen
Voor gewone Gazanen is het een zegen dat de Israëlische bombardementen zijn gestopt en de humanitaire hulp weer op gang komt. En anders dan bij Trumps eerdere Rivièra-plan hoeven zij niet uit de strook te vertrekken. Maar het zal jaren duren voor het puin, de tunnels en onontplofte explosieven zijn geruimd en zij weer fatsoenlijk kunnen wonen.
Al die verwoesting zal door Yahya Sinwar zijn ingecalculeerd toen hij zijn ‘uitzonderlijke daad’ voorbereidde. Met de aanval van 7 oktober 2023 kreeg hij – ten koste van zijn eigen leven en dat van tienduizenden Gazanen – de Palestijnse zaak weer op de kaart. Al is de vraag voor hoelang.
Want nu de woede nog vers is en de emoties hevig, durven Arabische leiders het waarschijnlijk nog even niet aan om banden met Israël aan te knopen. Maar gezien hun strategische belangen in de regio én de noodzaak om Trump tevreden te houden, hoeft die aarzeling niet lang te duren. De Abraham-akkoorden zijn zeker niet begraven.
