De toekomst van de Europese eenheid rust op de schouders van Commissievoorzitter Ursula von der Leyen. En die eenheid is meer dan ooit nodig.
Von der Leyens opgave is immens. De Russen tarten nu ook NAVO– en EU-lidstaat Polen met drones en zijn niet van zins om hun oorlogszucht in Oekraïne te temperen. De defensieproductie in de Europese Unie zal snel omhoog moeten.
Ook moet ze zorgen voor simpeler regelgeving, die Europa weer concurrerend moet maken en die de interne markt moet verstevigen. Er is een permanent sluimerend handelsconflict met de Verenigde Staten.
Europese kiezers blijven boos over het gebrek aan maatregelen tegen illegale migratie, en neigen steeds vaker naar rechts-populistische partijen die geen boodschap hebben aan de Europese Unie.
En met de groeiende schuldenberg in een land als Frankrijk, ligt ook nog een nieuwe financiële crisis op de loer.
Von der Leyen onder vuur Europese hoofdsteden
Als Ursula von der Leyen niet het voortouw neemt, wie wel? Maar in plaats van dat ze vertrouwen krijgt in Europa, bevindt de Commissievoorzitter zich in een steeds penibeler positie
Dat ligt ook aan haar presidentiële, afstandelijke manier van regeren. De – ongekozen – ‘koningin van Europa’ ligt onder vuur van de hoofdsteden, van Europarlementariërs en zelfs van haar eigen ambtenaren vanwege onder meer ‘Gaza’, de handelsovereenkomst tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten en het terugdraaien van de groene agenda.
Onder dat gesternte moest Von der Leyen vanochtend in Straatsburg haar jaarlijkse State of the Union houden, de Europese troonrede. Het werd gezien als cruciale speech – de eerste van haar tweede termijn – die de gemoederen moest bedaren en aangeven dat de EU een weg vooruit kan kiezen die niet alleen bestaat uit het blussen van de laatste crisis.
En daarbij moest ze vooral de juiste thema’s en woorden kiezen en zich nederig opstellen.
‘De wereld van vandaag is zonder vergiffenis’
Ze begon haar toespraak strijdbaar. ‘Europa is in gevecht, een gevecht om onze toekomst,’ zei Von der Leyen, gekleed in een stemmig bruin jasje. ‘Europeanen zijn niet gewend aan dit soort taal. Maar de wereld van vandaag is zonder vergiffenis.’
‘De centrale vraag vandaag is simpel: ‘Heeft Europa het lef om deze strijd aan te gaan? Hebben we de eenheid en het gevoel van urgentie? De politieke wil en het politieke vermogen om compromissen te sluiten? Of willen we alleen maar onderling ruzie maken? Verlamd raken door onze verdeeldheid?’
In het Europees Parlement liggen op veel dossiers uiterst rechts en de socialisten dwars. De door de Spaanse socialisten gedomineerde socialistische fractie (na de christen-democraten de grootste) staat er inmiddels om bekend de voorkeur te geven aan politieke spelletjes boven het streven naar broodnodige, snelle oplossingen.
Dat vertraagt tal van processen, zoals de terugkeerrichtlijn.
Bij de rechts-populistische Patriotten, met daarin de PVV, bleven tijdens Von der Leyens toespraak ostentatief veel stoelen leeg. Een paar AfD-leden (die niet bij de Patriotten zitten) schreeuwden door haar toespraak heen. ‘The shouting side of the house,’ kopte Von der Leyen de voorzet in toen ze het over rechts had, dat minder snoepjes kreeg dan links.
Zo kwam migratie er bekaaid van af, al benadrukte ze nog eens dat er een eind moet komen aan het verdienmodel van mensensmokkelaars en dat nu eindelijk eens uitgeprocedeerden moeten worden teruggestuurd.
Links in rood gekleed uit solidariteit met Palestijnen
Voor links zat er dus meer in het vat. De volksvertegenwoordigers van de linkse partijen maakten een statement door zich als steun aan de Palestijnen in het rood te hullen.
Ook de Spaanse socialiste Teresa Ribera, vicevoorzitter van de Commissie, kwam in deze kleuren. Zij heeft eerder Von der Leyen gekritiseerd omdat ze te weinig zou doen aan Gaza.
Von der Leyen sprak relatief lang over Israël en Gaza. ‘Door de mens veroorzaakte hongersnood mag nooit een oorlogswapen zijn. In het belang van de kinderen, in het belang van de mensheid – hier moet een einde aan komen,’ begon de Commissievoorzitter en oogstte daarmee groot applaus.
Ze kondigde aan de bilaterale steun aan Israël te willen opschorten. Dat klinkt spectaculair, maar wie het checkt, ziet dat het gaat om 1,8 miljoen euro per jaar voor bilaterale samenwerking op technisch gebied zoals onderwijs, telecom en watermanagement.
Het stopzetten van dit beetje hulp mag geen gevolgen hebben voor onze samenwerking met het Israëlische maatschappelijk middenveld of Holocaustherdenkingscentrum Yad Vashem.
Gedeeltelijke opschorting van associatieovereenkomst met Israël
Ook zal de Commissie streven naar gedeeltelijke opschorting van de associatieovereenkomst over handel. Dat kan grotere gevolgen hebben, die niet per se gunstig zullen uitpakken voor de EU, dat jaarlijks voor zo’n 60 miljoen euro wapens en wapenonderdelen importeert uit Israël.
Von der Leyen voegde eraan toe dat het moeilijk wordt om een meerderheid van lidstaten te vinden die haar hierin zal steunen. Veel Europarlementariërs die hun pijlen richten op Von der Leyen, lijken zich er niet van bewust dat zij als Commissievoorzitter niks te zeggen heeft over het buitenlandse beleid van de EU.
Maar te horen aan het applaus dat ze oogstte met haar opmerkingen over Gaza, was links tevreden met deze toezeggingen.
Von der Leyen kondigde tot vreugde van links een Europees huisvestigingsbeleid aan, met ook versoepelde staatssteunregels als het gaat om middenhuur (iets waar BBB-minister Mona Keijzer om heeft gevraagd) en koerste ook verder aan op één Europa.
Ze wil af van unanimiteit als het gaat om buitenlandbeleid en het Europees Parlement het recht van (wets)initiatief geven.
Europese elektrische auto’s voor de middenklasse
Op economisch gebied zat er weinig nieuws in de grote koektrommel van de Commissievoorzitter. Zolang slechts eentiende van de Draghi-agenda is uitgevoerd, is er nog genoeg achterstallig onderhoud.
Nieuw was wel de aankondiging van een Europees initiatief om te investeren in kleine, betaalbare elektrische voertuigen, een Europese e-auto voor de middenklasse. ‘Want we kunnen China en anderen deze markt niet laten veroveren. Hoe dan ook, de toekomst is elektrisch. En Europa zal daar deel van uitmaken.’
Haar handelsdeal met Trump afgelopen zomer verdedigde ze ook, uiteraard. ‘Ik geloof niet in heffingen. Heffingen zijn belastingen. Maar de overeenkomst zorgt voor cruciale stabiliteit in onze betrekkingen met de Verenigde Staten in een tijd van grote mondiale onzekerheid.
‘Denk eens aan de gevolgen van een volledige handelsoorlog met de Verenigde Staten. Stel je de chaos voor. En zet dat beeld dan naast dat van China van vorige week. China geflankeerd door de leiders van Rusland en Noord-Korea. Poetin die opschept over hoe de betrekkingen tussen Rusland en China op een ongekend hoog niveau zijn. Dit is allemaal geen grote verrassing. Maar het weerspiegelt het veranderende landschap.’