Beelden van slachtingen onder burgers in de Sudanese stad Al-Fashir snijden door de ziel. Gaat de wereld zich hier eindelijk om bekommeren?
Van rode lijn-demonstraties of sit-ins op treinstations is voorlopig nog geen sprake, maar de afgelopen dagen begint de ernst van de gruwelijke burgeroorlog in Sudan langzaam door te dringen. De Verenigde Naties spreken al langer van de grootste humanitaire crisis ter wereld, waarover lange tijd betrekkelijk weinig ophef bestond.
VN roept hongersnood uit in Soedan
Volgens voedselwaakhond IPC van de VN is officieel hongersnood uitgebroken in de steden Al-Fasher en Kadugli, die respectievelijk zijn ingenomen en belegerd door de Arabische milities van de Rapid Support Forces (RSF). Van hongersnood is officieel sprake als dagelijks twee op de tienduizend inwoners door voedselgebrek sterven. Ook in twintig andere gebieden in de Sudanese regio’s Darfur en Kordofan bestaat volgens het IPC het risico op hongersnood.
Bij de inname van de stad Al-Fasher richtten de RSF vorige week een bloedbad aan, waarbij onder meer op grote schaal lukraak vrouwen werden verkracht en mogelijk duizenden overwegend Afrikaanse inwoners werden geëxecuteerd.
Burgers Al-Fasher één voor één geëxecuteerd door RSF
Op sociale media, vooral op TikTok, verschenen (inmiddels verwijderde) filmpjes van RSF-generaal Abu Lulu, die met zijn medestrijders gevangengenomen burgers op een rij zet om hen één voor één dood te schieten. Nadien poseerde hij trots met de lichamen. Lulu, die officieel Al-Fateh Abdullah Idris heet, beweert volgens de Duitse krant Bild dat hij persoonlijk verantwoordelijk is voor de dood van meer dan 2.000 burgers in Al-Fasher. De RSF-leiding heeft hem gearresteerd.
Het Internationaal Strafhof (ICC) kondigde maandag 3 november aan dat het naar aanleiding van de gruwelen in Al-Fasher bewijsmateriaal gaat verzamelen over oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid. In tegenstelling tot het ICC is de Amerikaanse regering (ook onder Joe Biden) niet terughoudend om te spreken van genocide in Sudan.
Schattingen gaan uit van zeker 150.000 doden
De gevechtsregio’s zijn slecht toegankelijk voor journalisten en onafhankelijke waarnemers, waardoor informatie moeilijk vast te stellen is. De meeste schattingen gaan uit van zeker 150.000 dodelijke slachtoffers sinds april 2023. Ook sloegen sindsdien tussen de 10 en 15 miljoen Sudanezen op de vlucht.
Hoe ontstond de burgeroorlog in Sudan? Wie zijn de strijdende partijen en wie steunen hen? Hoe zit het met de slachtofferhulp en is er uitzicht op vrede?
Gerbert van der Aa beantwoordde in september onderstaande tien vragen over de oorlog in Sudan:
1. Hoe erg is de situatie?
Ongeveer 15 miljoen Sudanezen zijn door de oorlog op de vlucht, ruim een kwart van de bevolking. Daarmee zijn in het Arabisch-islamitische land in Noordoost-Afrika meer mensen uit hun huizen verdreven dan in Gaza en Oekraïne bij elkaar.
Zeker 150.000 Sudanezen kwamen al om het leven, vaak op een gruwelijke manier. ‘Strijders steken ziekenhuizen in brand, vrouwen worden verkracht, waterputten zijn vergiftigd,’ zei de Sudanese Niemat Ahmadi, directeur van de ngo Darfur Women Action Group eerder dit jaar op een bijeenkomst in Den Haag.
Vrijwel alle scholen zijn gesloten. Naar verwachting is er dit jaar te weinig voedsel voor ongeveer de helft van de bevolking, voor zeker 2 miljoen mensen dreigt acute hongersnood.
2. Wat is de oorzaak van het geweld?
De gevechten zijn de uitkomst van een ontspoord democratiseringsproces. Na aanhoudende straatprotesten tegen president Omar al-Bashir, die het land dertig jaar lang leidde als een dictator, pleegde het leger in 2019 een staatsgreep.
De militairen vormden een overgangsregering met vertegenwoordigers van de protestbeweging. Maar die hield niet lang stand, doordat twee hoge legerleiders in 2021 een nieuwe coup pleegden.
Deze twee generaals, Abdel Fattah al-Burhan en Mohamed Hamdan Dagalo (bijnaam: Hemedti), kregen al snel onenigheid. In het voorjaar van 2023 mondde hun rivaliteit uit in grootschalig geweld, met aan de ene kant de Rapid Support Forces (RSF) van Dagalo en aan de andere de Sudanese Armed Forces (SAF) van Burhan. Beide partijen beschikken over veel militair materieel en voeren een bittere strijd om vrijwel alle grote steden in Sudan.
De hoofdstad Khartoum ligt door de gevechten grotendeels in puin. Eerst was de stad in handen van Dagalo, recentelijk bracht Burhan haar weer onder zijn controle.
3. Wie zijn de strijdende partijen?
De SAF van Burhan vertegenwoordigen de oude elite van Sudan, die op de oevers van de Nijl woont. De bevolking daar is te verdelen in drie grote stammen: Ja’aliyin, Shaigiya en Danagla. Sinds de onafhankelijkheid in 1956 domineerden deze etnische groepen alle regeringen.
De RSF van Dagalo hebben hun machtsbasis in de westelijke regio Darfur en bestaan vooral uit veehouders, die met koeien en kamelen over de savanne trekken.
Zij behoren tot stammen als Rizaygat en Messiriya en vestigden hun macht ruim twintig jaar geleden, toen ze onder de naam Janjaweed grote groepen akkerbouwers verdreven van hun grond in het westen van Sudan. Door de sterke groei van de veestapels is de concurrentie rond landbouwgrond de afgelopen jaren alleen maar toegenomen.
4. Is er sprake van genocide?
Veel RSF-strijders maken er geen geheim van dat ze alle akkerbouwers uit Darfur, die met name behoren tot de stammen Fur, Masalit en Zagha-wa, willen laten verdwijnen. In 2003 en 2004 voerden de Janjaweed al op grote schaal etnische zuiveringen uit in de regio.
Honderdduizenden akkerbouwers zochten destijds hun toevlucht tot vluchtelingenkampen in de buurt van de grote steden. In de jaren daarna bouwden de boeren daar een nieuw leven op, zonder uitzicht op terugkeer naar hun geboortegrond.
De akkerbouwers waren altijd redelijk veilig in de vluchtelingenkampen, maar de huidige oorlog heeft dat veranderd. In de stad Geneina slachtten RSF-strijders twee jaar geleden zeker 5.000 leden van de Masalit-stam af. In april dit jaar voerden de RSF een aanval uit op Zamzam, een vluchtelingenkamp aan de rand van de stad Al-Fashir, en executeerden daar volgens getuigen zeker 1.500 jongens en mannen.
‘Dit is een echte genocide,’ zei Marco Rubio, de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, over de situatie in Darfur. ‘Dit zijn etnisch gemotiveerde aanvallen op specifieke groepen, gericht op uitroeiing.’
5. Hoe zit het met buitenlandse inmenging?
De Verenigde Arabische Emiraten zijn veruit de belangrijkste buitenlandse partij in het conflict, doordat die massaal wapens en andere militaire ondersteuning leveren aan de RSF. Het grootste deel van de steun komt via de buurlanden Libië en Tsjaad naar Sudan.
Volgens onderzoeker Jalel Harchaoui, verbonden aan het Britse Royal United Services Institute, investeerden de Emiraten kortgeleden in de modernisering van een vliegveld in het zuidoosten van Libië, waar nu bijna dagelijks transportvliegtuigen vol militair materieel uit Dubai en Abu Dhabi landen.
De SAF krijgen onder meer hulp van Egypte, Turkije en Iran, maar die is minder omvangrijk dan de buitenlandse steun die de RSF ontvangen.
6. Is het Russische Afrikakorps actief in Sudan?
Russische huurlingen assisteren al geruime tijd de RSF van Dagalo, onder meer om te kunnen profiteren van de goudmijnen in westelijk Sudan. Maar sinds kort is de relatie bekoeld, omdat Moskou de banden met de SAF heeft aangehaald.
Eerder dit jaar kreeg Rusland toestemming om een marinebasis te bouwen aan de kust van de Rode Zee, een gebied dat onder controle staat van de troepen van Burhan. Die marinebasis is belangrijk voor Rusland, omdat het zo een logistiek knooppunt kan creëren aan de handelsroute door het Suez-kanaal. De inkomsten uit de goudwinning kunnen niet op tegen dat strategische voordeel.
7. En nu maken de RSF gebruik van Colombiaanse huurlingen?
De SAF beweerden in augustus dat zij met succes een vliegtuig vol huurlingen hadden gebombardeerd op een luchthaven in RSF-gebied. De buitenlandse militairen zouden afkomstig zijn uit Colombia.
Op Facebook verspreidden de SAF video’s van vermeende Zuid-Amerikaanse militairen die RSF-strijders trainen. Media in Colombia bevestigden de aanwezigheid en spraken met huurlingen die actief waren in Sudan. De Global Security Services Group uit de Emiraten zou de rekrutering samen met medewerkers uit Colombia organiseren en betalen.
8. Is er genoeg hulp voor de slachtoffers?
De hulp aan oorlogsslachtoffers in Sudan verloopt moeizaam, mede doordat westerse landen recent fors bezuinigden op hun humanitaire steun aan Afrika. De Amerikaanse president Donald Trump ontmantelde de hulporganisatie USAID, wat volgens het Witte Huis een bezuiniging van zo’n 50 miljard euro opleverde. Onder meer 1.700 gaarkeukens in Sudan moesten daardoor sluiten. De Verenigde Naties noemen het conflict in Sudan ‘de grootste humanitaire crisis van dit moment’.
Volgens de volkerenorganisatie is 4 miljard euro nodig om de nood te verlichten, maar eerder dit jaar was daarvan slechts 6,3 procent binnen. Hulp die wel beschikbaar is, komt vaak niet terecht op de plek van bestemming, doordat de strijdende partijen uithongering gebruiken als oorlogswapen.
9. Waarom is er zo weinig aandacht voor Sudan?
De wereld is druk met andere conflicten. De oorlogen in Gaza en Oekraïne slurpen in Nederland en andere westerse landen alle aandacht op, hoewel de humanitaire catastrofe daar minder groot is dan in Sudan.
Zoekend naar een verklaring suggereerde Tedros Adhanom Ghebreyesus, de Ethiopische directeur van de Wereldgezondheidsorganisatie, dat racisme een rol speelt. ‘Ik betwijfel of de wereld dezelfde waarde toekent aan zwarte en witte levens,’ zei hij op een persconferentie.
10. Is er zicht op vrede?
Zowel de RSF als de SAF denken de oorlog te kunnen winnen, waardoor er weinig animo is om te onderhandelen. Recent waren er besprekingen in Saudi-Arabië en Bahrein, maar die leverden niets op.
Een vredesmissie van de Verenigde Naties om burgers in Sudan te beschermen, is niet aan de orde. Daar is in het verleden zo weinig succes mee geboekt, dat vrijwel geen enkel land nog geld wil steken in zo’n militaire operatie. 