Het land staat aan de vooravond van (alweer) felle straatprotesten en verhitte debatten in het parlement. De Franse premier wil fors bezuinigen, terwijl de president vooral met het buitenland bezig is.
Kritiek op Bayrou groeit ondanks poging tot imagoherstel
De Fransen zagen op YouTube een oude grijze man, gekleed in een wit overhemd met een zwarte das, pratend op een toon, met een dictie en in een tempo waarbij Erik Satie in slaap zou vallen.
Maar Bayrou probeerde het in elk geval oprecht: uitleggen waarom er moet worden bezuinigd en waarom alle Fransen hun steentje moeten bijdragen. ‘Ik wil met u ideeën uitwisselen,’ zei Bayrou tegen zijn publiek.
Dat ‘ideeën uitwisselen’ bleek nogal tegen te vallen. Dagblad Le Monde meldde al snel dat het onmogelijk was voor het publiek om op YouTube te reageren op Bayrou – wat daarna werd hersteld.
Het derde filmpje was opgenomen in de trein, onderweg naar een publieksbijeenkomst. Bij die bijeenkomst riep een jonge vrouw dat Bayrou er niets te zoeken had, waarna ze meteen in de boeien werd geslagen en afgevoerd.
Politicologen: filmpjes lossen politieke crisis niet op
‘Die video’s, dat gaat Bayrou echt niet helpen, nee. Dat heeft geen enkele zin gehad,’ zegt politicoloog Luc Rouban (66). Bayrou ligt van alle kanten onder vuur. De filmpjes leken nog het meest op een wanhopige poging van de premier om zijn imago op te kalefateren, aldus Rouban. ‘Frankrijk zit in een instabiele fase met alle risico’s die daarbij horen.’
Verkiezingen van Macron leiden tot politieke patstelling
Vorig jaar schreef president Emmanuel Macron vervroegde verkiezingen uit. Hij vond dat nodig, omdat bij de Europese verkiezingen kort daarvoor, in juni 2024, de radicaal-rechtse partij Rassemblement National van Marine Le Pen de winnaar werd. Om te laten zien dat hij, Macron, nog steeds de steun van de Fransen had, mocht iedereen nog eens naar de stembus.
Dat bleek een compleet verkeerde inschatting, erkende Macron later. De vervroegde verkiezingen zorgden voor een patstelling. Zijn partij verloor stemmen en was niet langer de grootste in de Assemblée, de Franse Tweede Kamer.
Le Pens partij kreeg de grootste fractie. En er ontstonden drie grote machtsblokken: links, centrum en radicaal-rechts. Geen van die blokken had de meerderheid. Samenwerken bleek onmogelijk, want de woorden ‘coalitievorming’ en ‘compromissen’ komen niet voor in het Franse politieke vocabulaire.
Van Barnier naar Bayrou: premiers zonder meerderheid
Na lang peinzen en twijfelen stelde Macron de conservatieve éminence grise en oud-Brexit-onderhandelaar Michel Barnier aan als minderheidspremier. Dat duurde drie maanden. In december stuurde het parlement hem naar huis. Daarna mocht centrum-politicus Bayrou het proberen. En ook zijn toekomst hangt aan een zijden draadje, vanwege het verzet van links en radicaal-rechts in de Assemblée.
De premier wil dat het parlement op 8 september officieel zijn vertrouwen in hem uitspreekt – of niet. In dat laatste geval moet Bayrou zijn ontslag indienen.
Geen opvolger in zicht voor Bayrou
‘Maar wie zou het van Bayrou kunnen overnemen? Een volgende premier heeft ook geen meerderheid achter zich, dus die krijgt dezelfde problemen,’ zegt politicoloog Rouban. Verkiezingen kunnen de patstelling doorbreken: wellicht krijgt één partij dan wel de meerderheid.
Dat gaat niet gebeuren, verwacht Rouban. ‘Voor Macron is het te riskant om nieuwe verkiezingen uit te schrijven. In de peilingen geldt Marine Le Pen als één van de populairste politici van het land. Dus de kans is groot dat haar partij bij nieuwe verkiezingen nóg groter wordt. Dat wil Macron voorkomen.’
Bayrou presenteert harde bezuinigingsplannen voor 2026
De bezuinigingsplannen van Bayrou gaan ver. Veel Fransen schreeuwen moord en brand omdat de premier twee vrije dagen wil afschaffen, maar het mes gaat vooral in de overheidsuitgaven. ‘De landelijke overheid gaat in 2026 geen cent méér uitgeven dan in 2025, behalve voor defensie,’ zei Bayrou bij de presentatie.
Oftewel: bij ministeries blijft de portemonnee dicht en uitkeringen worden bevroren. Verder wordt er gesneden in het sociale zekerheidsstelsel, wordt het ambtenarenapparaat afgeslankt, en moeten regionale en lokale overheden veel minder uitgeven.
Fransen bereiden massale protesten en stakingen voor
Bijna acht op de tien Fransen hebben geen vertrouwen in de plannen, blijkt uit een peiling. Op sociale media circuleren oproepen om heel Frankrijk woensdag 10 september plat te leggen. Het moet een soort actiedag à la de Gele Hesjes worden, maar dan in een XXL-variant met bezettingsacties bij raffinaderijen en boycots van banken en winkels. Franse vakbonden willen een landelijke stakingsdag organiseren.
Macron schuift verantwoordelijkheid op premier Bayrou
De regering in Parijs volgt het nauwlettend. Het aantal kiezers dat vertrouwen heeft in Bayrou schommelt rond een schamele 20 procent. En omdat Macron niet veel beter scoort in de peilingen, zouden demonstraties flink wat mensen op de been kunnen brengen.
‘Het wordt een hete herfst voor de regering en president Macron,’ zegt politicoloog Bruno Cautrès (67) van de Sciences Po-universiteit in Parijs. ‘Het is nog niet vaak voorgekomen dat een regering zo veel gevaar liep en zo veel problemen had. De bezuinigingsvoorstellen van Bayrou worden verworpen door de gezamenlijke oppositie én de meeste Fransen.’
Dat kan ook wel eens tegen de president werken. ‘Macron wekt de indruk dat hij de bezuinigingen helemaal in de schoenen schuift van zijn premier, en dat hij zichzelf vooral met internationale zaken zoals Oekraïne bezighoudt,’ aldus Cautrès. ‘Maar er komt een moment dat de Fransen zich zullen afvragen: waar is onze president als het om onze eigen problemen gaat?’
Presidentsverkiezingen 2027 werpen schaduw vooruit
Wat de zaak ingewikkelder maakt: veel Franse politici hebben vooral de lange termijn en hun eigenbelang in het achterhoofd. In 2027 zijn namelijk de volgende presidentsverkiezingen. Macron mag zich niet herkiesbaar stellen, na de twee ambtstermijn die hij al heeft gediend. Maar een legertje van zijn volgelingen uit het politieke centrum staat te trappelen.
Onzekerheid rond Le Pen en kans op radicale verschuiving
Verder gooien Le Pen en de radicaal-linkse Jean-Luc Mélenchon hoge ogen. Mélenchon leidt de partij La France insoumise, die met 71 zetels één van de grootste Kamerfracties heeft. De partij van Le Pen is de grootste met 123 zetels. Die twee staan lijnrecht tegenover elkaar. Als het centrum wordt weggevaagd bij nieuwe verkiezingen, kan óf radicaal-links óf radicaal-rechts een absolute meerderheid winnen.
De grote vraag is: mag Marine Le Pen ook meedoen? Ze werd begin dit jaar veroordeeld wegens fraude met Europees geld en kreeg van de rechter een verbod opgelegd om de komende vijf jaar mee te doen aan verkiezingen. De politicus tekende beroep aan. Daarover wordt in de zomer van 2026 een uitspraak verwacht – dus ruim vóór de presidentsverkiezingen.
‘Als de rechter ook in hoger beroep beslist dat Marine Le Pen niet mee mag doen met de presidentsverkiezingen, zal ze de tweede man van de partij, Jordan Bardella, naar voren schuiven,’ zegt onderzoeker Luc Rouban. ‘Maar die is erg jong, heeft niet de ervaring en heeft niet het gezag van Le Pen.’
Frankrijk blijft doormodderen tot aan 2027
Het leidt tot een spelletje politieke kansberekening van de hoogste categorie. Franse politici – links, centrum en rechts – zitten te rekenen. Wat zijn mijn kansen in 2027 als ik nu voor of tegen de bezuinigingen stem? En: wat zijn mijn kansen als Le Pen wel of niet mee mag doen met de presidentsverkiezingen?
De kans is daardoor groot dat de politiek blijft doormodderen tot aan 2027. ‘Het lijkt of Frankrijk een soort doodlopende weg is ingeslagen,’ zegt politicoloog Bruno Cautrès. Nieuwe verkiezingen zijn uitgesloten. En een nieuwe premier zonder meerderheid zal net als de vorige weinig bewegingsruimte hebben. De Fransen zien het met lede ogen aan. ‘Ze zijn boos, teleurgesteld of keren zich helemaal af van de politiek.’