De meeste Nederlanders hebben er geen weet van, maar elk jaar komt aan het eind van de zomer een enorme machinerie op gang van samenstellers, inkopers, chauffeurs, distributeurs, orderpickers en dichtvouwers. Een economie op zich, onzichtbaar voor niet-betrokkenen.
Terwijl het grootste deel van het land de zomerjas nog draagt, worden in inpakstraten druk gesorteerd, gevuld en opgestapeld. Het resultaat van die bedrijvigheid openbaart zich pas in de weken na Sinterklaas: dan ontvangen zo’n acht miljoen werknemers en vrijwilligers hun kerstpakket.
De traditie van de gulle baas die tegen het einde van het jaar personeel of behoeftigen wat lekkers toestopt, gaat waarschijnlijk terug tot een plattelandsgewoonte uit het midden van de negentiende eeuw.
Kerstpakket gaat terug op eeuwenoude gewoonte
Boeren en welgestelde buitenlui deelden toen eten uit aan dorpelingen die in de dagen voor Kerst aan de deur kwamen. Knechten en meiden die op Tweede Kerstdag vrij hadden, kregen een gevulde mand mee naar huis.
Jij zorgt het hele jaar voor mij, nu zorg ik voor jou – zo ongeveer was de boodschap. De gedachte om, met Kerstmis in zicht, wat meer naar minderbedeelden om te kijken, past bovendien in een veel ouder (christelijk) idee van naastenliefde en armenzorg.
Inhoud van het kerstpakket weerspiegelt de tijdgeest
In de moderne tijd heeft die naastenliefde meestal de gedaante van een doos die de werknemer half december aantreft bij de receptie of op zijn bureau. De inhoud vertegenwoordigt gemiddeld een waarde van € 50, meldt PPP, branchevereniging van de geschenkensector.
Ook steeds populairder: belevenissen, cadeaukaarten en waardepunten
De samenstelling van die kerstpakketten weerspiegelt de tijdgeest. Bedrijven waken er waarschijnlijk meer dan vroeger voor dat ze hun vegetarische werknemers per ongeluk schofferen met een vleesrijk pakket. De droge worst heeft het moeilijk. Idem voor alcohol, vanwege mogelijke geheelonthouders.
En een bedrijf dat de rest van het jaar het belang van een goede leefstijl benadrukt, maakt zich ongeloofwaardig als het onder zijn werknemers ordinaire snackboxen zou verstrekken. Het kerstpakket kan een mijnenveld zijn.
Kerstpakket dreigt een kille schriftelijke transactie te worden
Er zijn ook producten die op de een of andere manier lijken te ontsnappen aan de trends. De crackers, de notenmix, de kerstkaarsen: allemaal onwrikbare eversellers. Houdbare waar heeft begrijpelijkerwijs sowieso een streepje voor.
Ook steeds populairder: belevenissen, cadeaukaarten en waardepunten, waarmee de krijger online zelf zijn pakketje kan samenstellen. Desgewenst inclusief een schenking aan het goede doel.
Het voordeel van dergelijke zelfservice is dat vraag en aanbod beter op elkaar aansluiten, wat verspilling terugdringt. Maar de verrassing gaat er wel een beetje af. Een kerstpakket verwordt dan tot een kille schriftelijke transactie.
De werknemer kijkt gretig het gegeven paard in de bek
Misschien hebben al die ontwikkelingen ervoor gezorgd dat het mooie, altruïstische kerstpakketritueel in de loop der tijd gezelschap kreeg van een aanverwante traditie. Een die doorgaans minder naastenliefde uitstraalt. Minstens zo ingeburgerd als het uitwisselen van kerstpakketten, is inmiddels namelijk het zeuren over de inhoud ervan.
In de veronderstelling dat hij recht heeft op een pakket dat overdadig en origineel is, of juist duurzaam en niet-materialistisch, kijkt de werknemer het gegeven paard in de bek dat per kartonnen doos is gearriveerd.
Het kerstpakket is voor veel werknemers een manier om op de valreep van het jaar nog even te kunnen te mopperen op de directie, over waar die nu weer mee komt aanzetten.
Te weinig of juist te veel, te cliché of juist te bedacht. Soms zelfs te horen: er spreekt geen waardering uit dit kerstpakket. Daar valt eenvoudig tegen in te brengen dat de werkgever zijn waardering het hele jaar door maandelijks rond de 25ste laat blijken in de vorm van een salarisoverboeking. Bovendien, goede doelen genoeg. Ontevreden met je pakket: hoppetee, naar de Voedselbank ermee.
Karig kerstpakket? Gauw op zoek naar een andere baan
In een krappe arbeidsmarkt kan een ondermaats kerstpakket zelfs reden zijn voor vertrek. Dat althans meldde de (niet geheel onbevooroordeelde) Julie Poierrié, mede-eigenaar van Kerstpaketten.nl. ‘Er is een groot arbeidstekort en mensen willen gewaardeerd worden, anders gaan ze lopen.’
De Voedselbank omarmt elke gift, groot of klein, origineel of niet
Duidelijk is dat ook werkgevers zoeken naar de juiste toon. Ze kennen hun pappenheimers en willen het personeel een ‘waardig’ teken van dankbaarheid geven. Bovendien mogen ze het kerstpakket van de belasting aftrekken, tot een maximum van € 227 per werknemer.
Liever een karig kerstpakket dan geen kerstpakket
Anderzijds hopen bedrijven – zeker in tijden dat verantwoord ondernemerschap een sine qua non is – te kunnen aantonen dat ze de oorspronkelijke kerst(pakket)gedachte goed hebben begrepen.
Steeds vaker kiezen ze, in plaats van een kerstpakket voor het personeel, voor een donatie aan het goede doel. En waarom niet: de Voedselbank omarmt elke gift, groot of klein, origineel of niet.
Ongemakkelijk kan het wel worden wanneer het bedrijf dat moment aangrijpt om zichzelf op de borst te kloppen: kijk eens hoe sociaal wij zijn. Public relations vermomd als liefdadigheid. De CEO met een grote cheque op de foto. Dat is spelen met vuur. Want, zo is toch nog altijd vaak de gedachte onder werknemers, er is één ding erger dan een karig kerstpakket. En dat is: geen kerstpakket.