In de vroege ochtend van 12 oktober maakt de Amsterdamse politie zich op voor het aangekondigde anti-immigratieprotest in de hoofdstad. Online en in de media werd er de dagen ervoor vaak over bericht. Velen hebben de beelden van de geweldsuitbarsting van 20 september in Den Haag nog scherp voor zich. Uit voorzorg besloot de Amsterdamse driehoek daarom al op woensdag 8 oktober de demonstratie te verplaatsen.
Opperste staat van paraatheid
Aanvankelijk zou het protest op de Dam zijn, maar dat werd onveilig geacht – mede vanwege de interland Nederland-Finland in de Johan Cruijff Arena, waarvoor later veel toeschouwers werden verwacht. De demonstratie werd verplaatst naar het Museumplein, een locatie die de politie beter kan beveiligen.
De politie treft geen halve maatregelen. Rond het Centraal Station is al vóór het middaguur een aanzienlijke politiemacht aanwezig. Doordat de gehele binnenstad is aangewezen als veiligheidsrisicogebied, mogen agenten preventief fouilleren. Mensen worden gecontroleerd op (te dikke) vlaggenstokken, wapens en vuurwerk. Gezichtsbedekkende kleding is verboden.
De demonstratie is georganiseerd door ‘Nationaal Protest’ van Martijn ‘Tinus’ Koops, bekend van coronaprotesten. Zijn oproep gaat in de week na 20 september veel rond op X (voorheen Twitter) en Instagram.
Defend Netherlands per GVB-bus naar het Museumplein
Onderweg naar het Museumplein weerkaatst tussen de monumentale panden van Amsterdam Oud-Zuid de stem van Koops die de menigte toespreekt. De opkomst is aanvankelijk beperkt: rond 13.00 uur staan er zo’n 150 tot 200 mensen op het plein.
Volgens berichtgeving van De Telegraaf houdt een belangrijke actiegroep, Defend Netherlands, zich op bij het Batavia-gebouw aan de Geldersekade, vlak bij het Centraal Station. Zij worden daar door de ME omsingeld en mogen (nog) niet aansluiten bij de hoofddemonstratie. Uiteindelijk wordt Defend Netherlands per GVB-bus naar het Museumplein gebracht.
Een nieuwe beweging met oude bekenden
Op het plein is het een gemengd gezelschap. Deels een nieuwe beweging, maar ook veel dezelfde gezichten die een aantal jaar geleden opdoken bij de coronademonstraties.
Er wordt gezwaaid met Nederlandse en Friese vlaggen, en de omstreden Prinsenvlag is weer te zien. Tussen de toespraken door klinkt veelal Nederlandstalige muziek van onder meer De Jeugd van Tegenwoordig en Goldband.
Speech over de teloorgang van nationale trots
Naarmate de dag vordert, stroomt het plein voller. Honderden mensen staan inmiddels voor het podium waar Koops het publiek toespreekt. Hij oreert over de staat van Nederland en de teloorgang van nationale trots.
‘Een land dat ooit stond voor trots en vrijheid. Kabinet na kabinet schoof alle problemen vooruit,’ roept hij. Vervolgens richt hij zich op de woningmarkt: ‘Hoe is het mogelijk dat in een van de rijkste landen van Europa jongeren geen huis kunnen krijgen?’
Koops: migratie brengt de Nederlander in de verdrukking
Koops wijdt lang uit over de problemen rond migratie, die volgens hem de gewone Nederlander in de verdrukking brengen. Hij verwijst ook naar de moord op de zeventienjarige Lisa uit Abcoude, die hij ziet als symbool van een overheid die haar burgers niet beschermt.
Daarnaast spaart Koops de Amsterdamse driehoek van gemeente, politie en Openbaar Ministerie niet. Hij hekelt zowel de verplaatsing van de demonstratie naar het Museumplein als de zichtbare aanwezigheid van de politie.
Naast het podium staat het waterkanon al klaar. ‘Dit was niet de afspraak,’ roept Koops, terwijl vanuit het publiek gefluit en boegeroep klinken in de richting van de politie.
Politie trekt lessen uit Malieveldrellen
De Mobiele Eenheid is in groten getale aanwezig rond het plein. Iedereen die er ook maar enigszins verdacht uitziet, wordt preventief gefouilleerd. Zo moet ook de verslaggever van EW eraan geloven – volgens een agent ‘omdat hij zich verdacht gedraagt’.
Na een kort gesprek blijkt dat de politie zich serieus heeft voorbereid op mogelijke escalatie. Hoe het verloop precies zal zijn, durft niemand te zeggen, maar het is duidelijk dat er lessen zijn getrokken uit de ongeregeldheden van 20 september in Den Haag.
Route nagenoeg identiek aan Rode Lijn-demonstratie
Aan de randen van het plein hangen kleine groepjes jongeren, sommigen niet ouder dan zestien. Ze appen, filmen en kijken toe, zichtbaar nieuwsgierig of de middag opnieuw zal ontaarden in rellen. Iets na drieën komt de groep in beweging.
De route is bijna identiek aan die van de Rode Lijn-demonstratie van vorige week: van het Museumplein via de Hobbemastraat, langs het Leidseplein, over de Overtoom naar de Amstelveenseweg, vervolgens via de Cornelis Krusemanstraat en de De Lairessestraat terug naar het Museumplein. Met de organisatie is afgesproken dat niet van deze route wordt afgeweken.
Borden met foto’s van Pim Fortuyn en Theo van Gogh
Ter hoogte van de kruising P.C. Hooftstraat-Hobbemastraat loopt de stoet voor het eerst door druk winkelend publiek. Omstanders staan stil, sommigen verbaasd, anderen met afkeurende blikken. Demonstranten scanderen luid: ‘Wij zijn Nederland!’ en ‘AZC – weg ermee!’
Borden met foto’s van Pim Fortuyn en Theo van Gogh steken boven de menigte uit. Eén demonstrant houdt een bord omhoog waarop ‘Palingpopulist’ staat – een duidelijke verwijzing naar Jesse Klaver, die deze week Mona Keijzer zo noemde in een tv-debat.
Van ‘waardige relatie’ tot antisemitische leuzen
Aan kop loopt Defend Netherlands met een groot spandoek. De groep was ook aanwezig bij de rellen op het Malieveld in Den Haag en riep, net als toen, vorige week op sociale media op tot samenwerking met andere groepen om massaal naar Amsterdam te komen.
Als een van de grotere actiegroepen in het netwerk distantieerde Defend Netherlands zich van het geweld op 20 september en riep via haar onlinekanalen op tot een ‘waardige’ manifestatie op 12 oktober.
Extreemrechtse en antisemitische teksten
Dat strookt niet met wat op beelden te zien is. Op X, gedeeld door PowNed-verslaggever Tom Olthof, zijn leden van een groep met een Defend Netherlands-banner te horen en te zien die extreem-rechtse, antisemitische teksten uiten over GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans.
‘Hey Fransie Timmermans, vieze vuile kankerjood. Hey Fransie Timmermans, val maar lekker dood,’ klinkt het.
Spanningen op de route door Amsterdam
Op de Overtoom komt de mars voor het eerst echt door een ‘woonwijk’. Terwijl de stoet voorbijtrekt, laten bewoners van zich horen. Mensen die boven de winkelpanden in Oud-West wonen, openen hun ramen.
Sommigen steken hun middelvinger op naar de menigte beneden. Wanneer dat gebeurt, blijft de groep even stilstaan om van zich te laten horen. Een vrouw die haar middelvinger opsteekt, wordt vanuit de menigte massaal uitgescholden voor ‘kankerhoer’.
Even verderop, ter hoogte van een Ierse pub, loopt de spanning verder op. Op een balkon staat een buurtbewoonster die luid haar ongenoegen uit. Er volgt een woordenwisseling, waarna er voorwerpen over en weer worden gegooid. De vrouw vlucht uiteindelijk naar binnen, kort voordat wat lijkt op een vol blik bier tegen haar raam wordt gegooid.
Grimmig maar beheersbaar
De optocht zelf verloopt naar omstandigheden ordelijk, maar de sfeer is grimmig. Veel demonstranten drinken alcohol en schreeuwen luidkeels leuzen. Ondanks de gespannen sfeer blijft de mars grotendeels beheersbaar. Bij elk groot kruispunt wordt de weg razendsnel vakkundig afgezet door politie en handhaving, zodat de stoet ongehinderd kan passeren.
Langs de route staan her en der enkele tegendemonstranten, te herkennen aan pro-Palestijnse vlaggen, badges en Antifa-stickers. Waarschijnlijk zijn zij afkomstig van het Jonas Daniël Meijerplein, waar eerder op de dag een demonstratie ‘tegen fascisme’ was.
Groep wordt omringd door ME’ers
Op een bepaald moment probeert een man met een Palestijnse badge vanuit een zijstraat van de Amstelveenseweg zich bij de mars te voegen. Een politievrouw te paard houdt hem tegen. ‘Ik kan uw veiligheid echt niet garanderen als u nu verder loopt,’ zegt ze. De man wordt daarop verzocht om te keren, en doet dat, met tegenzin.
Eenmaal terug op het Museumplein wordt de groep volledig omringd door tientallen ME’ers. Midden op het plein komt de stoet tot stilstand. Er wordt geschreeuwd en gezongen, en even lijkt het te escaleren, maar dat gebeurt niet. De demonstranten zien al snel dat er te veel politie is om de confrontatie aan te gaan.
Vlam staat toch nog in de pan
Toch blijft het niet overal rustig. Wanneer de demonstratie officieel is afgelopen en de groepen uit elkaar gaan, trekt een deel van de menigte onder het Rijksmuseum door naar de Prinsengracht. Daar slaat de vlam alsnog in de pan. Hekwerken en scooters worden omvergeduwd, fietsenrekken uit de grond getrokken, er wordt gegooid met zwaar illegaal vuurwerk.
Als het eenmaal een sneeuwbaleffect krijgt, kun je het niet meer stoppen
De ME reageert snel en besluit de groep in te sluiten. Acht ME-busjes rijden de Prinsengracht op – deels tegen het verkeer in – terwijl agenten via de zijstraten de doorgangen afsluiten.
Journalisten en omstanders proberen te zien hoe de achtervolging verloopt, maar velen worden op afstand gehouden. Uiteindelijk meldt de politie dat 29 personen zijn gearresteerd.
ME haalt even opgelucht adem
In de namiddag is de politie nog druk in de weer om de kleinere groepjes demonstranten in de binnenstad te lokaliseren. Uiteindelijk hergroepeert de ME bij de Westerkerk, waar een volledig peloton samenkomt.
De sfeer is ontspannen. ME’ers staan met elkaar te praten, roken een sigaret, en drinken of eten wat. Sommigen lachen, zichtbaar opgelucht over het relatief rustige verloop van de dag. Een vrouw die wat nadrukkelijk staat te filmen, wordt nog kort gefouilleerd omdat ze zich verdacht gedraagt.
‘Online kan het tegenwoordig razendsnel gaan’
Een van de ME’ers wil kort reageren. ‘We zijn op zich best tevreden met hoe het is gegaan vanmiddag,’ zegt hij. ‘Je weet nooit precies hoe het gaat lopen – het kan zomaar enorm escaleren.’
Hij verwijst naar Project X in Haren, jaren geleden, toen een verjaardagsfeest compleet uit de hand liep dankzij oproepen op sociale media. ‘Online kan het tegenwoordig razendsnel gaan. Als er eenmaal een sneeuwbaleffect ontstaat, kun je het niet meer stoppen. Gelukkig hebben we het vandaag goed weten te beheersen.’
De laatste arrestatie aan de gracht
Maar zelfs bij de Westerkerk blijkt het nog niet helemaal gedaan te zijn. Een deel van het ME-peloton stapt alweer in. ‘Succes allemaal,’ roept een agent terwijl de deuren dichtschuiven. Even later slaan de sirenes opnieuw aan: de ME-bussen scheuren de Prinsengracht weer op.
Ruim een kilometer verderop blijkt nog een laatste subgroep te zijn ingesloten. De politie heeft de hele gracht afgezet. Aan beide kanten staan tientallen mensen te kijken. Toeristen – die helemaal niets begrijpen van wat er speelt – bezien het met verbazing.
Verplaatsingen van de ingesloten demonstranten
Over de luidsprekers klinkt dat de omsingelde groep onder begeleiding naar een verzamelpunt zal worden gebracht, waar een GVB-bus klaarstaat om hen op te halen.
De politie treedt kordaat op. Agenten met honden sluiten zich aan, en via megafoons wordt het publiek gesommeerd om afstand te nemen. Dat zorgt kort voor paniek bij omstanders, vooral bij ouders met jonge kinderen, die zich haasten om weg te komen.
De stoet van ME’ers en ingesloten demonstranten verplaatst zich langzaam naar de kruising van de Leidsestraat en de Prinsengracht, vlak bij het Leidseplein.
Er wordt nog een laatste charge uitgevoerd aan de andere kant van de gracht. Dan worden de mannen afgevoerd in de GVB-bus. Sommigen lachend en met duimen omhoog, anderen met het gezicht diep verborgen in hun capuchon. Als iedereen is weggevoerd keert de rust terug in de binnenstad.
Meer agressie komt vrij
Hoewel de demonstratie volgens de politie ‘ordelijk’ verliep, was het al met al een grimmige dag. De sfeer deed op momenten niet onder voor die van 20 september in Den Haag. De politie had ditmaal de overhand. Er was een ongekende hoeveelheid ME op de been en er waren minder demonstranten, waardoor de kans op grootschalige rellen kleiner bleef.
Toch is de komst van een nieuwe lichting demonstranten – een mengeling van hooligans, Defend-groepen en extreemrechtse activisten – zorgwekkend. De toon is hard en de dreiging persoonlijker.
Timmermans lastiggevallen op een terras in Amsterdam
Naast de antisemitische kreten op straat werd GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans in de namiddag in het centrum van Amsterdam nog bedreigd op een terras. Een man kwam opgefokt op hem af en riep: ‘Kankerhoerenkind dat je bent!’ Toen hij wegliep, volgde nogmaals: ‘Timmermans, hoerenkind.’ Vervolgens leek de man de Hitlergroet te brengen.
Het Museumplein werd geen tweede Malieveld, maar met de opkomst van dit soort agressieve demonstraties, lijkt er wel meer agressie vrij te komen.