Rechts aan zet in Zweden na wegstemmen premier Löfven

Het Zweedse parlement heeft dinsdagochtend de sociaal-democratische premier Stefan Löfven weggestemd. Mogelijk komt er nu een (centrum-)rechtse regering. Dan is wel een handreiking nodig aan de rechts-nationalistische Zweden Democraten (SD), die vooralsnog geldt als paria. Het is in Zweden de eerste keer dat een premier op deze manier het vertrouwen verliest.

Het parlement hield dinsdag een zogenoemde vertrouwensstemming over de positie van Löfven, die bijna vier jaar premier was namens de sociaal-democratische partij SAP. Een ruime meerderheid – 204 van de 349 parlementariërs – antwoordde ‘nee’ op de vraag of ze nog vertrouwen in Löfven hebben. Toch vertrekt Löfven niet direct. Hij blijft aan als demissionair premier tot er een nieuwe coalitie is. Wel zijn de sociaal-democraten het initiatief kwijt om een regering te vormen.

De Zweedse verkiezingsuitslag. S-S&D = Sociaal-democraten, M-EPP = Gematigde Partij, SD-ECR = Zweden Democraten

Twee weken geleden, toen Zweden naar de stembus was geweest, werd al duidelijk dat het bijna onmogelijk wordt om een meerderheid te vormen met partijen die met elkaar willen samenwerken. Löfven erkende dat ook, maar kondigde aan wel aan te willen blijven omdat zijn SAP met ruim 28 procent van de stemmen de grootste partij van het land bleef. De SAP verloor wel 13 zetels, en kan mede daardoor geen links blok vormen om mee te regeren. Momenteel vormt de SAP met de groene partij een minderheidsregering.

Ulf Kristersson, leider van de conservatieve Gematigde Partij, die met bijna 20 procent van de stemmen de tweede partij van het land is, lijkt zijn zinnen te hebben gezet op het premierschap. Na de verkiezingsuitslag zei hij dat de centrum-rechtse oppositie, bestaande uit zijn Gematigde Partij, de christen-democraten (KD), de Liberale Partij en de zogenoemde Centrumpartij ‘duidelijk de grootste is, en dus moet de regering aftreden’.

Toch heeft ook centrum-rechts geen meerderheid in het politiek versnipperde land; die lijkt alleen mogelijk wanneer de partij Zweden Democraten (SD) bij een coalitie wordt betrokken, beseft ook SD-leider Jimmie Akesson: ‘Als Ulf Kristersson premier wil worden, kan dat alleen met mijn hulp,’ zei hij dinsdag op de Zweedse staatstelevisie. Vóór de verkiezingen sloot Kristersson de SD – die op 9 september flink won, maar minder dan verwacht – al diverse keren uit.

Löfven herhaalt oproep om SD uit te sluiten

Twee van de vier partijen van de centrum-rechtse alliantie zijn mordicus tegen elke handreiking aan de Zweden Democraten. Ze beschouwen de SD als ‘extreem-rechts’, vooral vanwege het strenge immigratiebeleid dat de partij voorstaat. Nadat bekend werd dat hij moet aftreden, zei Löfven dat ‘de schijnwerpers nu gericht zijn op de grote belofte van de centrum-rechtse partijen om nooit te gaan regeren met steun van de Zweden Democraten’. Die ‘belofte’ lijken ze vooralsnog na te komen.

Het is een herhaling van de oproep die Löfven kort na de verkiezingsuitslag deed: hij sprak van een ‘morele plicht’ voor de ‘goede krachten’ om de SD uit te sluiten. Volgens hem hebben de Zweden Democraten  ‘nooit iets verstandigs te bieden (…), alleen maar haat’.

Hoewel diverse Zweedse media melden dat een constructie met gedoogsteun van de SD niet is uitgesloten, lijkt het er dus op dat de anti-immigratiepartij geen invloed krijgt in de regering. Waarschijnlijk krijgt de Gematigde Partij nu het mandaat om een coalitie te vormen. Als dat niet lukt in vier pogingen, komen er binnen drie maanden nieuwe verkiezingen.

Grote steden geteisterd door misdaad in aanloop naar verkiezingen

In de weken vóór de verkiezingen van begin deze maand vreesden gevestigde partijen voor een enorme overwinning van de Zweden Democraten. Dit omdat in grote steden als Stockholm, Malmö en Göteborg sommige wijken worden geteisterd door bendes van voornamelijk immigranten, en autobranden schering en inslag waren. Door dit vandalisme nam de populariteit van de SD een vlucht.

Löfven reageerde onthutst op de brandstichters: ‘Mijn vraag aan deze mensen is: wat zijn jullie in godsnaam aan het doen?’ Daarna wilde de premier de aandacht afleiden van het thema misdaad en immigratie door te stellen dat de verkiezingen ‘een referendum over onze welvaart waren’. De conservatieve leider Kristersson zei dat hij de opkomst van de SD begrijpt, en zocht de oorzaak bij ‘twintig jaar erg onsuccesvol integratiebeleid’.