Minuscuul of juist enorm; het papieren boek inspireert tot bijzondere vormen waarin het soms meer om kijken dan lezen gaat.
Eigenlijk is het allemaal de schuld van Bruno Munari (1907-1998). De Italiaanse kunstenaar werd bekend met zijn bijzondere en kleurrijke boekvormgeving.
Zijn kunstzinnige hoogstandjes inspireerden de Vlaamse vormgever Geoffrey Brusatto (36) tot een vormonderzoek naar het papieren boek. Het resultaat: een promotie én een expositie die op 20 juni wordt geopend in kunstencentrum Z33 in Hasselt.
‘Het papieren boek is al zo vaak dood verklaard, ik wilde laten zien dat het juist heel dynamisch kan zijn,’ zegt Brusatto. Hij ontwierp tachtig boeken waarvan de pagina’s niet volgens de traditionele kruisvouw zijn gevouwen, maar anders. Voor het tweede deel van de tentoonstelling lieten kunstenaars zich door zijn vouwschema’s inspireren.
‘Munari bedacht “onleesbare boeken”, unieke objecten die betekenis krijgen door hun vorm. Ik wilde iets wat niet alleen experimenteel was, maar ook echt reproduceerbaar.’
Miniboekjes
Brusatto is niet de enige die bezig is met boekvorm; al sinds 2009 bestaat in Nederland MatchBoox: in harmonicavorm gevouwen miniboekjes die in luciferdoosjes zijn verstopt. Uitgever Emmanuel van Leeuwe (43) begon het project met zijn oom, maker van kunstboeken. De eerste collectie was bescheiden, maar na een expositie in de Amsterdamse galerie Ton de Boer kreeg MatchBoox landelijke bekendheid en breidde het aanbod snel uit.
Zo maakte kunstenaar Elisa Pesapane (35) tekeningen bij een verhaal van Louis Couperus. Ze bedacht dat het aardig zou zijn om ook nog levende auteurs te vragen om met haar zo’n boekje te maken. ‘Van Kader Abdolah kreeg ik de vrije keuze uit zijn oeuvre, Arnon Grunberg en Nelleke Noordervliet bedachten speciaal voor deze box een verhaal.’
Grunbergs verhaal gaat over een meisje dat Tara heet, Noordervliet ging op zoek naar het Frankrijk van schrijfster George Sand (1804-1876).
De vier boekjes zitten vol speelse details. Zo laat Pesapane Noordervliet de oorbellen van Sand dragen en tekende ze minuscule limousinrunderen. Een landschapsschilder keek ze af van een schilderij uit het Teylers Museum in Haarlem. Tekst en beeld vormen één geheel, maar ze lezen vormt een uitdaging; de letter is slechts 8 punt groot.
Tosti
De vorm van een boek kan natuurlijk ook worden geïntegreerd in het verhaal, zoals gebeurt in het kinderboek Het gat, van de Noorse tekenaar Oyvind Torseter. Het boek is ‘doorboord’ met een gat ter grootte van een potlood, het hoofdpersonage ‘ontdekt’ het in zijn appartement en vervolgens zijn er verwikkelingen waarin dat gat op alle pagina’s een rol speelt.
Dat kinderboeken hét genre zijn waarin vormgevers en tekenaars zich kunnen uitleven, blijkt uit twee andere recente voorbeelden; zo bedacht de Franse illustrator Joëlle Jolivet Hier in Parijs, een zwart-wit geïllustreerde stadsgids voor kinderen. De Eiffeltoren torent niet alleen boven de stad uit, maar ook boven het boek, als je dat op de juiste pagina openslaat.
Bij Lemniscaat verscheen De tostifabriek van Bart Eysink Smeets. Het tweedelige boek, dat de vorm heeft van een in stukken gesneden tosti, laat zien welke weg de ingrediënten ervan hebben afgelegd voordat iemand zijn tanden erin kan zetten.
Wat educatieve boeken betreft, mag het prachtige Bell-Net Mother Book niet ontbreken, vorig jaar ontworpen door het Japanse designbureau Dentsu voor medisch centrum Kishokai. Dat maakt voor aanstaande ouders inzichtelijk hoe een embryo zich in veertig weken ontwikkelt.
Hoe groter de baby, hoe boller de buik. Het boek was winnaar van de Grande Design Lotus op designfestival Adfest in Bangkok.
Elsevier nummer 26, 27 juni 2015