Overheid als God: ambtenaren in torens tot in de hemel

Wie naar Den Haag rijdt, valt meteen op: de stad heeft een skyline gekregen van moderne torens met ambtenaren. De ambtenarij heeft zich ver verheven boven de burgers die ze moet dienen en zich genesteld naast God, schrijft Jelte Wiersma.

Architectuur is de enige kunstvorm waaraan je niet kunt ontsnappen. Wie een schilderij niet wil zien, koopt geen kaartje voor het museum. Wie bepaalde muziek niet wil horen, gaat niet naar een concert. Architectuur daarentegen is altijd rondom ons als we de deur uitgaan. Daarom is enige prudentie van architecten en ontwikkelaars gewenst. Bouwen doe je niet alleen voor de opdrachtgever, maar ook voor het publieke oog. Helaas wordt volop lelijkheid neergezet. Waarbij altijd de vraag rijst: waarom? Want er bestaat zoiets als breed gewaardeerd schoonheid. Denk aan Europa’s historische steden. Allemaal anders, door de hele wereld gewaardeerd als mooi.

Architectuur ook een uitdrukking van de macht

Architectuur is ook een uitdrukking van macht. Zo mag in de Amerikaanse hoofdstad Washington D.C. geen enkel gebouw hoger reiken dan het Capitool. Immers, in het Capitool huizen het Huis van Afgevaardigden en de Senaat. Het Huis en de Senaat zijn de direct gekozen volksvertegenwoordigingen en vormen samen als het Congres de hoogste macht. Daarmee wordt uitdrukking gegeven aan de democratische staatsvorm. Macht steunt alleen op de instemming van de Amerikaanse burger. Hun democratische uiting door verkiezingen wordt belichaamd door het Huis en de Senaat.

Daarom horen de Afgevaardigden en Senatoren in het hoogste gebouw te zitten, op een heuvel zelfs: Capitol Hill. Ministeries met ambtenaren horen daar niet bovenuit te torenen. Zij zijn immers dienaars van de burgers, weerspiegeld in het Congres. Ook in het Congres komt de machtsverhouding tot uiting in de architectuur. Als de president komt spreken, staat hij lager dan de voorzitters van het Huis en de Senaat.

Wolkenkrabberswoudje voor ambtenaren in Den Haag

Hoe anders is dit in Nederland. Wie op Den Haag aanrijdt, ziet een woudje van wolkenkrabbers voor ambtenaren oprijzen. Dit is een relatieve nieuwigheid. Den Haag was eeuwenlang een platte stad, waar vooral kerktorens domineerden. Met de Sint-Jacobskerk (1878) als hoogste. De kerktorens reikten hoger dan de paleizen, zodat ook vorsten eraan werden herinnerd dat hun macht niet absoluut is. Precies zoals het Wilhelmus ons leert. Als de aardse Koning een tiran is, dan verliest hij de door God gegeven macht. Sinds de jaren zestig, maar vooral sinds de jaren negentig, is het aanzicht van Den Haag evenwel veranderd.