We hebben in Nederland een sterke regententraditie van een bovenklasse van vriendjes die elkaar baantjes toespelen, schrijft Constanteyn Roelofs. Kennelijk mag alles als je maar netjes factureert.
Gefeliciteerd Nederland: Transparency International publiceerde onlangs weer zijn jaarlijkse corruptieranglijst en wij stonden weer in het linkerrijtje, tussen andere brave landen als Finland en Denemarken. Aan de ene kant kun je zeggen dat wij daarom betere mensen zijn dan, oh, noem eens wat, de landen waar je een tientje in je rijbewijs moet vouwen als je staande wordt gehouden door Oom Agent.
Wekelijks verkent historicus Constanteyn Roelofs (1989) de tragikomische tegenstrijdigheden in economie en maatschappij.
Van de andere kant kan ik me niet aan de indruk onttrekken dat we hier eigenlijk net zo corrupt zijn als in de landen waar ze geen winterjassen hoeven te dragen – we noemen het alleen anders. We hebben in Nederland een sterke regententraditie van een bovenklasse van vriendjes die elkaar baantjes toespelen. Dat was al zo in de Gouden Eeuw en zo gaat het nog steeds– zij het in iets andere vorm. We noemen het nu ‘sociaal ondernemerschap’ of ‘consultancy’.
Kneuterige, kleinschalige corruptie
Het kan zijn dat u het berichtje van Transparancy International had gemist omdat u te druk bezig was met verontwaardigd zijn over de gang van zaken rond Lennart Booij, zoals onthuld door Propria Cures. De huisvriend van burgemeester Femke Halsema mocht ver boven de aanbestedingsgrens een baantje declareren om een of ander feestje te declareren. En zoals Booij zijn er nog tientallen: ‘sociaal ondernemers’ die in de schimmige tussenruimte van de (semi)-overheid tientallen miljoenen per jaar declareren voor ‘klussen’. Hoe vager, hoe beter.
Verandermanagement, cultuuromslag, communicatie… Sprekende voorbeelden van dit soort kneuterige, kleinschalige corruptie zijn er genoeg. Neem nou het hilarische verhaal dat er in Eindhoven 40.000 euro is betaald om een nieuwe kleur schmink voor Zwarte Piet te verzinnen.
Elders nog veel erger
Als u niet links bent en dus geen sociaal ondernemer kan worden met de juiste partijkaart, dan kunt u altijd nog de lobby- en de consultancywereld in. Het ‘bezuinigen’ en ‘stroomlijnen’ van de overheid sinds de jaren ’90 betekent vooral dat het grootste deel van het werk wordt uitbesteed, tegen veel hogere tarieven, aan bureaus als McKinsey en Berenschot. Lobbyisten zwermen rond het besluitvormingsproces heen om voor grof geld aan de juiste touwtjes te trekken. En wie zijn dat? Precies dezelfde mensen die ook door de draaideur de politiek in- en uitzwaaien.
Lees ook van Constanteyn Roelofs: Maak gewoon plaats bij een gevoel van onverdiend privilege
De verontwaardiging toen Cora van Nieuwenhuizen naadloos van haar post als de minister die over energie ging, doorschoof naar een lobbyfunctie voor de grote energiebedrijven, was volkomen terecht. Niet voor niets dat de Europese corruptiewaakhond GRECO geen goed woord over heeft voor de Nederlandse bestuurscultuur. Daar was Transparency International trouwens ook niet zo blij mee, maar goed, kennelijk staan wij niet zo hoog omdat het hier zo goed gaat, maar omdat het elders nog veel erger is.
Netjes factureren
Toch vinden al deze mensen zichzelf niet corrupt. Als je ze ernaar vraagt, dan zeggen ze dat er keurige facturen zijn, prima verantwoorde bonnetjes die worden betaald uit democratisch goedgekeurde budgetten. En dat is natuurlijk ook zo. Maar toch, waar ligt nu echt het wezenlijke ethische verschil tussen een overheidsambtenaar in een warm land die een nieuwe Mercedes krijgt van een projectontwikkelaar en een vriendje van de burgemeester dat een vaag pretbaantje krijgt met een uitstekende renumeratie, of een oud-premier die bij een adviesbureau werkt dat voor miljoenen aan overheidsopdrachten binnensleept?
Kennelijk mag alles als je maar netjes factureert.