D66 wil alleen vernieuwing en transparantie als het uitkomt

D66 heeft al tijden de mond vol van meer transparantie en bestuurlijke vernieuwing. Maar toen de partij zelf het goede voorbeeld had kunnen geven door open te zijn over de VPRO-documentaire over D66-leider Sigrid Kaag en te strijden voor het behoud van het referendum, gaf ze niet thuis, constateert Afshin Ellian.

Winnaars en verliezers zijn in een parlementaire democratie relatieve begrippen. Op 17 maart 2021 hebben de kiezers het zittende, demissionaire kabinet-Rutte III wederom van een meerderheid voorzien. Dit gebeurt zelden. Toch waren de partijen in het parlement, en vooral D66, niet bezig met het begrijpen van de uitslag van de verkiezingen.

Vertraging formatie is aan één partij te wijten: D66

Ze waren vooral bezig met zichzelf. Een verantwoordelijke partij maakt na de verkiezingen een zo objectief mogelijke analyse van de verkiezingsuitslag. Hadden de partijen dat gedaan, dan zouden ze meteen met elkaar zijn gaan onderhandelen over de vorming van een nieuw kabinet. Dat deden ze niet. En dat is te wijten aan één partij: D66.

Terwijl D66 in de voorbije maanden herrie maakte en pleitte voor meer transparantie, is de partij zelf niet bereid haar eigen ideaal te realiseren. Uit een recent Wob-verzoek (Wet openbaarheid van bestuur) is gebleken dat D66 ambtenaren van het ministerie van Buitenlandse Zaken onder druk heeft gezet zo min mogelijk informatie openbaar te maken over de documentaire die de VPRO over D66-leider Sigrid Kaag maakte.

Aanvankelijk wilden ze het Wob-verzoek weigeren, alsof het hier om een gevoelig staatsgeheim gaat. Zelf dreigde D66 met ‘de nodige middelen’ om de openbaarmaking te voorkomen: ‘Ik ga er dan ook van uit dat deze zienswijze en alles wat ik mogelijk nog inbreng later in de tijd vertrouwelijk wordt behandeld en niet wordt gedeeld met anderen.’ Dit schreef een D66’er wiens naam we niet mogen weten. Kennelijk is D66 nu zelf het grootste staatsgeheim van Nederland.

Vernieuwing en transparantie zijn goed – als dat conform wensen D66 is

Bestuurlijke vernieuwing is het nieuwe toverwoord. D66 wilde ooit het referendum invoeren als belangrijke vernieuwing van de Nederlandse bestuurscultuur. Twee keer is in Nederland een referendum gehouden: over de Europese Grondwet en over het associatieverdrag tussen de Europese Unie en Oekraïne. Het standpunt van D66 werd niet door een meerderheid gedeeld. Daardoor verloren ze het referendum. Dat leidde tot de afschaffing ervan. De essentie van bestuurlijke vernieuwing volgens D66 luidt: vernieuwing is goed, mits het resultaat bevalt. Dus alleen een referendum houden als de uitslag conform de wensen van D66 is. Precies hetzelfde gebeurt nu met de vereiste transparantie: wel transparantie, maar slechts als het om de buren gaat.

De echte thema’s van bestuurlijke vernieuwing zijn al lang onderzocht en gepresenteerd door de Staatscommissie parlementair stelsel (2018). De Staatscommissie bracht belangrijke zaken in kaart: versterking van de persoonlijke component, versterking van de regionale component, het bindend correctief referendum en de positie van de Eerste Kamer. Deze kwesties, die het hart van de bestuurlijke en democratische vernieuwing vormen, kunnen niet zomaar bij een kabinetsformatie worden aangepakt.