Duitse verkiezingen: ineens heeft niemand het meer over ‘de rechts-populisten’

02 september 2021Leestijd: 4 minuten
Katrin Ebner- Steiner bei der AfD- Kundgebung anlässlich der Bundestagswahl am 26.09. 2021 in Memmingen/ Allgäu am 28.0

De strijd om de opvolging van Angela Merkel is razend spannend: wordt het Scholz, Baerbock of toch nog Laschet? Vreemd genoeg gaat het amper meer over de bedreiging van de gevestigde macht door de AFD, schrijft Robbert de Witt.

Robbert de Witt (1978) is redactiechef bij EW. Hij blogt wekelijks op donderdag over mondiale ontwikkelingen en de gevolgen ervan voor Nederland en Europa.

Waren het de Amerikaanse verkiezingen geweest, dan had Nederland het zonder twijfel al weken gehad over de spannende en steeds verrassende verkiezingsstrijd. Het is een verzuchting die je vaak hoort van Duitsland-kenners – en die natuurlijk ook heel erg terecht is. Want meteen daarna volgt de constatering dat de Duitse verkiezingen voor ‘ons’, Nederlanders, veel belangrijker zijn. Immers, zo worden de kenners niet moe te benadrukken, Duitsland is veruit de grootste handelspartner van Nederland. En politiek volgt Den Haag vrijwel altijd Berlijn.

Frustrerend dus, dat de publieke omroep wel een omvangrijk team naar de Verenigde Staten stuurt, weken voor de presidentsverkiezingen, maar die arme Wouter Zwart het nu, kort voor de Bondsdagverkiezingen op 26 september, vrijwel in zijn eentje moet zien te rooien. Allicht is het voor verslaggevers van de NPO wat aantrekkelijker om Texas of Florida te bezoeken dan Hessen of Sleeswijk-Holstein.

Wordt het een geestverwant van Jesse Klaver?

Maar bij de niet-gesubsidieerde media is het natuurlijk niet veel anders. Terwijl het toch razend spannend is, de Duitse verkiezingscampagne. Er staat nogal wat op het spel. Na zestien jaar Angela Merkel is het plots de vraag welke koers het machtigste land van Europa gaat varen. Even leek het erop dat er wel eens een geestverwant van Jesse Klaver haar intrek zou kunnen nemen in het Kanzleramt in Berlijn. De opwinding was van korte duur, Annalena Baerbock zakte weg in campagnefoutjes en dus in de peilingen.

Van Merkels eigen CDU wordt niet veel meer verwacht. Althans, de oude machtspartij heeft nog altijd de grootste aanhang, maar zit in zijn maag met een weinig populaire kandidaat. Deze Armin Laschet maakte ook nog eens uitglijders tijdens de recente watersnoodramp (ja, een ramp was het, met 170 doden). En dus ligt nu plots Olaf Scholz op kop, van de sociaal-democraten die in vrijwel elk Europees land – en tot voor kort ook in Duitsland – op sterven na dood zijn. Het is kortom een heerlijk politiek gevecht, met nog enkele televisiedebatten onder hoogspanning voor de boeg.

De AfD speelt schijnbaar geen rol van betekenis

Even opmerkelijk is waar de campagne níet over gaat: over de rechts-populisten. Bij deelstaatverkiezingen ging het de afgelopen jaren steeds over de vraag welke traditionele partij nu weer klop zou krijgen van de Alternative für Deutschland (AfD). Zeker als het om deelstaten in de voormalige DDR ging, want daar is de aanhang van de AfD het grootst. Maar nu de landelijke verkiezingen in aantocht zijn, speelt de AfD schijnbaar geen rol. In de peilingen staat de anti-immigratiepartij op zo rond de 11 procent van de stemmen – een schamel procentpuntje winst. Niet slecht, maar geenszins de grote bedreiging voor de macht die het naar eigen zeggen en volgens zwartkijkers zou zijn.

Dat heeft de AfD grotendeels aan zichzelf te wijten. Ooit begon de partij als een politieke beweging die zich voornamelijk verzette tegen de euro en de geldstromen van Duitsland naar het zuiden van Europa. Een partij van overwegend bedaarde, maar kritische hoogleraren als Bernd Lücke.

Steeds meer West-Duitsers verlaten het schip

Maar alras verschoof de aandacht naar de toestroom van immigranten. En de veel radicalere Oost-Duitse partijleden kregen intern de overhand – de zogeheten ‘Flügel’ van Björn Höcke en partijvoorzitter Alexander Gauland. Een richtingenstrijd waarvoor ‘partijfilosoof’ Marc Jongen in een interview met EW twee jaar geleden al waarschuwde. Blijkbaar vergeefs, want steeds meer West-AfD’ers verlaten het schip. Afgelopen week nog de fractievoorzitter in deelstaat Rijnland-Palts, Uwe Junge. Volgens Junge heeft Gauland veel te lang de ‘volledig overschatte Höcke’ de hand boven het hoofd gehouden en daarmee de partij schade toegebracht.

De aanhoudende richtingenstrijd heeft gevolgen: in het oosten van het land is de partij nog sterk, in het westen lopen kiezers weg. Dat haalt zo langzamerhand een streep door de landelijke machtsaanspraak van de AfD. En dus is de angst voor de AfD geen thema in de campagne – vast tot opluchting van de andere partijen.

Het kan kortzichtig blijken

Maar doen alsof de partij geen factor van belang meer is, kan ook kortzichtig blijken. Immers, de partij ‘peilde’ vaker slecht, omdat Duitsers – net als PVV- en Forum-stemmers in Nederland – niet altijd openlijk zeggen op wie ze van plan zijn te gaan stemmen. Het kan dus allemaal anders blijken op verkiezingsdag. Met de vrijwel zekere komst van tienduizenden Afghanen is een belangrijke reden voor Duitsers om op de AfD te stemmen bepaald niet verdwenen.