Geen structuren maar platforms, geen afdelingen maar ‘community’s’, geen congressen maar ‘festivals’: politieke partijen willen ‘netwerken’ worden. Gevolg: partijvoorzitters doen er niet meer toe, schrijft Roelof Bouwman.
Zowel het CDA als de Partij van de Arbeid is van plan na de zomer een nieuwe partijvoorzitter aan te wijzen.
De christen-democraten zoeken een opvolger voor Rutger Ploum, die terugtrad na het zetelverlies van zijn partij bij de jongste Tweede Kamerverkiezingen. Marnix van Rij fungeert sindsdien als tussenpaus. Bij de PvdA loopt in oktober de termijn af van partijvoorzitter Nelleke Vedelaar.
Roelof BouwmanRoelof Bouwman is historicus en journalist. Hij schrijft wekelijks over politiek, geschiedenis en media.
Twee generaties geleden kon het gebeuren dat Nederland maandenlang in de ban was van de strijd om het voorzitterschap van CDA of PvdA. Mogelijke kandidaten werden soms tot op hun buitenlandse vakantieadres door cameraploegen achtervolgd: klopte het gerucht omtrent hun beschikbaarheid nu wel of niet?
Zodra de termijn voor aanmelding was verlopen, stonden de namen van de kandidaten voortdurend op de voorpagina’s van alle kranten. Iedereen wilde het weten: welke koers stond de aspirant-voorzitters voor ogen? Met welke partijen wilden zij wel of niet samenwerken? Welke lijsttrekker had hun voorkeur bij de volgende Tweede Kamerverkiezingen? Welke partijstandpunten dienden we voortaan te beschouwen als onderhandelbaar en welke niet?
Wie de voorzittershamer eenmaal had bemachtigd, was verzekerd van de status van Bekende Nederlander. Denk aan legendarische CDA-roergangers als Piet Steenkamp (1975-1980) en Piet Bukman (1980-1986) of aan PvdA-bonzen als André van der Louw (1971-1974), Max van den Berg (1979-1986) en Felix Rottenberg (1992-1997).
Wie partijvoorzitter is van CDA of PvdA doet nauwelijks meer ter zake
In 2021 is de situatie totaal anders. Rutger Ploum en Nelleke Vedelaar schopten het nooit tot BN’er en hun opvolgers zal dat vermoedelijk ook niet overkomen. Wie partijvoorzitter is van het CDA of de PvdA doet nauwelijks nog ter zake.
Waaraan ligt dat? Natuurlijk, de voormalige volkspartijen CDA en PvdA hebben hun gezamenlijke zeteltal in de Tweede Kamer de afgelopen 35 jaar zien kelderen van 106 (1986) naar 24 (2021). Logischerwijs daalde ook het politieke gewicht van hun partijvoorzitters.
Maar het probleem zit dieper. Ook de op de kiezersmarkt florerende VVD heeft immers een voorzitter (Christianne van der Wal-Zeggelink) die nauwelijks bekendheid geniet. Cruciaal voor de goeddeels verdampte betekenis van het partijvoorzitterschap zijn dan ook niet zozeer verkiezingsresultaten als wel veranderingen in de partijorganisatie.
Lees ook de column van Gerry van der List: Conservatisme als reddingsboei voor het CDA
Het begon in de kaartenbakken. Het CDA telde ooit 162.000 leden, nu nog maar 37.000. De PvdA telde ooit 147.000 leden, nu nog maar 40.000. De VVD telde ooit 102.000 leden, nu nog maar 25.000.
Juist voor partijvoorzitters, die aan leden hun status en speelruimte ontlenen, was dat een funeste ontwikkeling. Ook doordat tezelfdertijd het belang van leden voor de werving van kiezers onder druk kwam te staan.
Het toverwoord tegenwoordig is ‘netwerkpartij’
Steeds vaker gingen politieke partijen zich rechtstreeks tot het electoraat wenden, met behulp van (vooral) televisie, internet en sociale media. Leden – wie herinnert zich nog dat ze vroeger avond aan avond bij kiezers op ‘huisbezoek’ gingen, gewapend met handleidingen en instructieboekjes – heb je daar helemaal niet voor nodig, die lopen alleen maar in de weg. Beste bewijs: sinds 2010 is de PVV de tweede of derde partij van het land. Met maar één lid: de lijsttrekker.
Het toverwoord is tegenwoordig ‘netwerkpartij’: geen structuren maar platforms, geen afdelingen maar ‘community’s’, geen congressen maar ‘festivals’, geen kritische vragen maar enerverende ‘meetups’. Het klassieke verenigingsmodel met leden, een bestuur en een voorzitter bestaat nog wel, maar wordt steeds meer een papieren werkelijkheid.
Nog even en het laatste partijlid brengt de laatste voorzittershamer naar het museum.