Wie 4 mei wil ‘moderniseren’, snapt 4 mei niet

De Duitse bezetting is door het Nationaal Comité 4 en 5 mei gereduceerd tot een ‘thematiek’ die moet ‘aansluiten’ bij zo veel mogelijk ‘belevingswerelden’ om maximaal moreel nut te genereren. Maar de Tweede Wereldoorlog ontleent zijn afschuwelijkheid aan zichzelf, schrijft Roelof Bouwman.

In Van Dale’s Groot Woordenboek der Nederlandse Taal staan ontzagwekkend veel moeilijke woorden. Maar er staan ook woorden in waarvan iedereen direct weet wat ermee wordt bedoeld.

Betekenis dodenherdenking klip en klaar: opnieuw aan doden denken

Neem het zelfstandig naamwoord ‘dodenherdenking’. Dat is natuurlijk klip en klaar. Het betekent ‘herdenking van de doden’, dat wil zeggen: opnieuw aan de doden denken, de doden weer voor de geest of in de gedachten brengen.

In Nederland denken we bij het woord ‘dodenherdenking’ onmiddellijk aan de doden die hier vielen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Logisch. De Duitse bezetting is de op afstand grootste ramp die ons land ooit heeft getroffen. Omstreeks 250.000 Nederlanders werden er het slachtoffer van.

Meteen na de oorlog ontstond in tal van steden en dorpen de gewoonte om op de avond voorafgaande aan de viering van de bevrijding (5 mei) een ‘rouw-omgang’ te houden, gekoppeld, op klokslag acht uur, aan twee minuten stilte.

‘Van aanvang aan,’ meldde Loe de Jong in de epiloog van zijn magnum opus Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog, ‘verliepen die dodenherdenkingen in perfecte harmonie.’ Regel werd ook dat op de herdenkingsdag nog één nationale plechtigheid plaatshad: een kranslegging op de Dam, waar in 1947 een voorlopig en in 1956 een definitief monument is onthuld.

Maar helaas. Spontane, meestal particuliere initiatieven: dat kon in Nederland natuurlijk niet lang goed gaan. ‘Hogerhand’ ging zich ermee bemoeien. Want welke oorlogsdoden herdachten we nu precies? Alleen die van de Tweede Wereldoorlog? Nee, zo bepaalden door de regering goedgekeurde ‘richtlijnen’ in 1961: ook de soldaten die na 1945 sneuvelden ‘in dienst van het Koninkrijk’, bijvoorbeeld in Nederlands-Indië of tijdens de Korea-oorlog.

Dodenherdenking is gaan dienen als kapstok voor actueel wereldleed

Het besluit bleek een trendbreuk naar een Dodenherdenking die – Van Dale’s Groot Woordenboek der Nederlandse Taal ten spijt – vooral is gaan dienen als kapstok voor het aan de orde stellen van actueel wereldleed en daarmee verbonden hedendaagse politieke en culturele thema’s. Gediscrimineerde Marokkanen bijvoorbeeld, zoals vorig jaar in de 4 mei-voordracht van Arnon Grunberg.