De paradox van verkiezingen in Iran: de ayatollahs moeten burgers het gevoel geven dat zij iets te kiezen hebben, maar tegelijk willen zij zelf bepalen wie de volgende president wordt, schrijft Robbert de Witt.
Hoewel Iran door de buitenwereld vaak een islamitische dictatuur wordt genoemd, was er dit jaar wel erg veel belangstelling om mee te doen aan de presidentsverkiezingen. Die zijn op 18 juni, en wie wil meedoen, moest zich vroegtijdig laten registreren als kandidaat. Vorige maand bleek dat 592 Iraniërs zich verkiesbaar wilden stellen. Onder hen veertig vrouwen.
Robbert de Witt (1978) is buitenlandredacteur bij Elsevier Weekblad. Hij blogt wekelijks op donderdag over mondiale ontwikkelingen en de gevolgen ervan voor Nederland en Europa.
Zoveel gegadigden voor de hoogste politieke functie, daar kunnen zelfs de Verenigde Staten niet aan tippen. Maar dat betekent niet dat iedere Iraniër zomaar president kan worden. Volgens de Grondwet moeten kandidaten in Iran zijn geboren, in staat zijn om leiderschapstaken uit te voeren, en geloven in de uitgangspunten en officiële religie van de Islamitische Republiek.
De doorslaggevende invloed
van ayatollah Khamenei
Of kandidaten hieraan voldoen, wordt bepaald door de Raad van Hoeders, die voor de helft bestaat uit geestelijken aangewezen door de Opperste Geestelijk leider van het land, ayatollah Ali Khamenei. De andere zes leden zijn juristen – en ook bij hun benoeming heeft Khamenei een doorslaggevende invloed.
Dit jaar heeft deze Raad van Hoeders nog eens extra eisen gesteld:
- Kandidaten moeten tussen de 40 en 75 jaar oud zijn;
- Zij moeten een master hebben behaald, of een vergelijkbare opleiding met succes hebben afgerond;
- Zij moeten ten minste vier jaar een hoge bestuurlijke of politieke functie hebben bekleed;
- Of zij moeten hebben gediend als minister, gouverneur of burgemeester van een stad met minimaal twee miljoen inwoners;
- Of zij moeten bevelhebber zijn geweest in het leger, majoor-generaal of hoger;
- Kandidaten mogen geen crimineel verleden hebben.
Uiteindelijk staan alleen maoïsten en leninisten op het stembiljet
En zo kan het gebeuren dat deze week bleek dat er 585 presidentskandidaten zijn afgevallen. Zeven zijn er over om Hassan Rohani op te volgen – de huidige, 72-jarige president mag na twee termijnen niet nog eens meedoen.
Lees ook dit artikel uit EW’s Vooruitblik 2021: Kiest Iran voor de harde lijn in 2021?
Het is de paradox van de Iraanse verkiezingen: de burgers gaan stemmen, terwijl er amper iets te kiezen valt. Want de overgebleven kandidaten verschillen onderling niet zo heel erg, wat betreft hun overtuigingen en programma’s. De Raad van Hoeders heeft zorgvuldig iedere kandidaat met ook maar een greintje vernieuwingsdrift uit de bak met kandidaten gefilterd. Het is alsof je in een communistisch land iedereen toestaat om zich te kandideren voor de presidentsverkiezingen, maar uiteindelijk alleen maoïsten en leninisten op het stembiljet zet.
Toch zullen buitenlandse media de komende weken weer spreken van ‘hardliners’, ‘haviken’, ‘gematigden’ en ‘progressieven’.
Representant van de conservatief-religieuze revolutie van 1979
De machthebbers in Teheran hebben iets recht te zetten. Bij de vorige verkiezingen, in 2017, probeerden ze met soortgelijke tactieken een oerconservatieve kandidaat naar voren te schuiven. Maar deze Ebrahim Raisi verloor verrassend van zittend president Rohani. Dit jaar volgt poging twee. Raisi wordt gezien als de stem van de geestelijken, als representant van de conservatief-religieuze revolutie in 1979.
Om hem aan de macht te helpen, moesten andere kanshebbers eerst van de lijst verdwijnen. De bekende Iraanse politicus Ali Larijani bijvoorbeeld, die twaalf jaar voorzitter van het parlement was, mocht niet meedoen. Hij geldt als iets minder streng in de leer dan Raisi.
Andere afvaller is Saeed Mohammed, een hoge pief in het Iraanse elitekorps de Revolutionaire Garde. Zijn probleem was mogelijk dat hij zich keerde tegen al te strenge internetcensuur. En hij had zich positief uitgelaten over de rol van vrouwen in de politiek. Exit Mohammed dus.
Waarom zijn er überhaupt nog verkiezingen in Iran?
De vraag rijst dan natuurlijk waarom er überhaupt nog verkiezingen worden georganiseerd in Iran. Ongetwijfeld speelt mee dat zelfs ayatollahs, ondanks hun goddelijke opdracht, hun positie menen te moeten legitimeren aan de hand van een verkiezingsuitslag. Met andere woorden: zij willen graag laten zien dat het volk hen steunt. Hoezo dictatuur? Onze kandidaat kreeg 80 procent van de stemmen!
Lees ook over het atoomakkoord: Langzaam kruipen Iran en Amerika naar elkaar toe
Dat maakt het koord dat de ayatollahs bewandelen bijzonder dun: zij moeten Iraanse burgers het gevoel geven dat zij wel degelijk iets te kiezen hebben, maar tegelijk willen zij niet worden verrast.
En dat is precies de reden waarom leden van de politieke oppositie oproepen tot een boycot. Want Iraniërs die de democratie een warm hart toedragen, blijven thuis als er moet worden gestemd.