Van zijn opa hoorde Constanteyn Roelofs de verhalen over de Tweede Wereldoorlog. Die oorlog is geen jongensboek vol spannende avonturen, maar werd getekend in morele grijstinten. Voor iedere Nederlander in het verzet ging er eentje bij de SS. Maar dat doet niks af aan de verhalen van zijn opa.
Dit is de eerste Bevrijdingsdag zonder mijn opa. Dat voelt vreemd omdat de Tweede Wereldoorlog in mijn ogen vooral zíjn oorlog was. Als ik als kind op bezoek was bij opa en oma, kwam de oorlog altijd voorbij. Er wordt wel eens gezegd dat de oorlogsgeneraties over het algemeen moeilijk praten over die tijd, maar daar was bij mijn opa gelukkig niets van te merken.
Terwijl ik dit typ, komen de flarden van de verhalen weer naar boven. Verhalen die gingen over het doorkruisen van de vijandelijke linies in de slag om Aken voor chocola en sigaretten, via de Limburgse holle wegen die niet op de kaarten van de Duitsers en de Amerikanen stonden, maar die de Limburgse jongens als hun broekzak kenden.
Pannen met ham en ei
Verhalen over het geld van de postbankspaarrekeningen dat bij zijn vader onder het bed verstopt was voor de Duitsers. Er waren verhalen over het kleine meisje met donker haar dat ineens bij de verder geheel blonde familie Roelofs was: een nichtje uit Indië, werd er gezegd. De Amerikanen die in de Ambachtsschool aan het einde van de straat waren gelegerd en die met grote pannen ham & eggs voor de deur stonden.
Het verhaal van de vrouw die met een valse buik vol bonnen werd aangehouden door een Duitse patrouille, maar die de keurige Duitse luitenant zich zo schuldig liet voelen over het feit dat hij een zwangere vrouw tot last was, dat hij haar persoonlijk met zijn auto naar het afleveradres heeft gebracht. Elk verhaal had in de loop van de hervertelling zijn eigen ritme gekregen, steevast eindigde elk verhaal met een opgeheven Caballero (zonder filter) en een kranig uitgesproken ‘als je dat maar weet!’
Geen jongensboek
Exciting stuff, natuurlijk. Toen ik klein was, leek de oorlog daarom een groot avontuur. Deze jongensboekverhalen over de oorlog hebben er in niet geringe mate aan bijgedragen dat ik uiteindelijk ook geschiedenis ben gaan studeren. In mijn historische en journalistieke leven kreeg de oorlog uiteraard steeds meer kleur en nuance.
De oorlog bleek natuurlijk geen jongensboek vol spannende avonturen, maar werd getekend in morele grijstinten. Voor iedere Nederlander in het verzet ging er eentje bij de SS. Nederland bleek zelf niet alleen een willoos slachtoffer van de Duitse overmacht, maar zelf ook een bezettersmacht in de Oost. Angst, repressie, verraad en de alledaagse lelijkheid van kleine mensen in grote historische bewegingen – allemaal toch heel wat anders dan sigaretten smokkelen.
De oorlog van mijn opa
De verhalen van mijn opa had ik eigenlijk moeten optekenen, zorgvuldig moeten bewaren en moeten checken tegen andere bronnen. Om verschillende redenen is het er helaas nooit van gekomen, en nu is het te laat. Maar goed, het is niet alsof we een tekort hebben aan Tweede-Wereldoorlogboeken.
In de loop der jaren heb ik over die oorlog honderden uren documentaires gekeken, stapels boeken gelezen, landingsstranden bezocht, zelfs nog overlevende verzetsstrijders geïnterviewd… Allemaal verhalen, allemaal de oorlog van andere mensen. Ondanks al die professionele en hobbymatige interactie met de verhalen van die oorlog blijft het na al die jaren toch nog de oorlog van mijn opa. Als je dat maar weet.